Mánudagspósturinn 13. júní 2005

Ruglið í kringum hinar nýju höfuðstöðvar Orkuveitu Reykjavíkur heldur áfram. Ekki er nóg með að kostnaðurinn við bygginguna sjálfa hafi farið langt fram úr öllum áætlunum heldur var upplýst fyrir helgina að kostnaður vegna frágangs lóðarinnar við hana væri nú áætlaður um 300 milljónir króna en átti upphaflega að vera vel innan við 100 milljónir! Endanlegar kostnaðartölur liggja þó ekki enn fyrir að sögn forsvarsmanna Orkuveitunnar þannig að kostnaðurinn gæti hæglega orðið mun meiri. Þá alveg sérstaklega í ljósi þess hvernig aðilar á vegum R-listans halda venjulega á málum þegar fjármunir borgarbúa eru annars vegar. Þar stenzt sjaldan neitt og endar oftar en ekki í margföldum þeim kostnaðartölum sem gert var ráð fyrir í byrjun og því vart að furða að fjárhagsstaða Reykjavíkurborgar hafi aldrei verið eins slæm og í dag.

Tilraunir forsvarsmanna Orkuveitunnar til að réttlæta þetta ótrúlega bruðl hafa síðan verið fyrir neðan allar hellur og raunar rúmlega það. Í tilkynningu frá þeim vegna málsins var m.a. sagt að kostnaðurinn hafi farið „eitthvað“ fram úr áætlun. Það segir kannski sitt um fjármálastjórn R-listans þegar 200 milljónir af skattfé borgarbúa eru kallaðar “eitthvað”. Síðan er stærð lóðarinnar undir höfuðstöðvarnar nefnd til sögunnar sem afsökun fyrir framúrkeyslunni. Gallinn við þetta er auðvitað sá að lóðin hefur ekkert breytzt og var alveg jafn stór þegar gert var ráð fyrir innan við 100 milljónum í frágang hennar eins og í dag. Hvað breyttist? Það var a.m.k. svo sannarlega ekki lóðin og fyrir vikið kemur stærð hennar því auðvitað ekki nokkurn skapaðan hlut við hvers vegna kostnaður við frágang hennar hefur hlaupið upp úr öllu valdi.

Síðan segir í tilkynningunni að Orkuveitan hafi það að stefnu sinni „að mannvirki hennar séu fyrirtækinu og íbúum höfuðborgarsvæðisins til sóma og lóðir séu snyrtilegar og vel hirtar.“ Persónulega finnast mér reyndar höfuðstöðvar Orkuveitunnar með eindæmum ljótar en látum það liggja á milli hluta. Ég held að ekki ætti nú að vera vandkvæðum bundið að ganga með sómasamlegum hætti frá umræddri lóð í kringum höfuðstöðvarnar fyrir um 100 milljónir króna og auk þess held ég að íbúar höfuðborgarsvæðisins myndu frekar vilja sjá mismuninn notaðan í að lækka orkureikninga þeirra í stað þess að þurfa að horfa upp á að þeim sé eytt í enn eitt gæluverkefni Alfreðs Þorsteinssonar.

---

Leiðtogar átta helztu iðnríkja heims ákváðu að fella niður um 2.600 milljarða króna skuldir fátækustu ríkja Afríku við lánastofnanir á borð við Alþjóðabankann og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Vil ég í því sambandi benda á afar góðan pistil á Vefþjóðviljanum um þá ákvörðun. Tek ég heils hugar undir þá skoðun Vefþjóðviljans að slíkar ráðstafanir dugi skammt einar og sér og varla það. Eina raunverulega og varanlega lausnin á vanda Afríkuríkja í þessum efnum er vitanlega sú að komið verði á nauðsynlegum stjórnarfarslegum og efnahagslegum umbótum innan þeirra svo tryggt sé að þau lendi ekki í sömu hljólförunum á ný innan fárra ára. Niðurfellingar skulda og aðrar hliðstæðar lekavarnir eru einfaldlega engar lausnir nema samhliða þeim fari fram nauðsynlegar umbætur á efnahags- og stjórnkerfi þessara ríkja.

---

Stjórnmálakreppan í Evrópusambandinu heldur áfram og liggur við að hægt sé að fá eins margar útgáfur af því hvert framhaldið verði varðandi fyrirhugaða stjórnarskrá sambandsins eins og forystumennirnir innan þess eru margir. Sumir vilja halda staðfestingarferlinu á stjórnarskránni áfram eins og ekkert hafi í skorizt og hunza þannig í raun þá lýðræðislegu ákvörðun Hollendinga og Frakka að hafna henni í nýafstöðnum þjóðaratkvæðagreiðslum. Aðrir vilja að látið sé staðar numið á meðan ákveðið verði hvert framhaldið verði. Hvert það verður mun sennilega fyrst skýrast á fundi leiðtoga Evrópusambandsins á næstunni þar sem sameiginleg stefna verður væntanlega mótuð í þessum málum. Hins vegar verða að teljast allar líkur á því að reynt verði að fara í kringum vilja Frakka og Hollendinga og annarra aðildarríkja sambandsins sem hugsanlega eiga eftir að hafna stjórnarskránni líka. Spurningin er bara hvernig það verður gert og hversu mikið af innihaldi stjórnarskrárinnar tekizt verður að koma í gagnið.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Umræða um skipulagsmál – kosningamálið í borginni

Nú þegar ár er til borgarstjórnarkosninga í Reykjavík blasir við að skipulagsmálin muni verða aðalmál kosningabaráttunnar. Enginn vafi leikur á því að ferskar hugmyndir sjálfstæðismanna varðandi byggð á eyjunum við borgina og markviss sýn til næstu áratuga í þeim efnum hafi leitt umræðuna á nýtt plan. Það er enda engin furða að borgarfulltrúum R-listans hafi sviðið það mjög að hafa misst frumkvæðið og aflið í umræðunni frá sér. R-listinn hefur núna stjórnað borginni í ellefu ár, sem er vissulega mjög langur tími. Hvað stendur eftir í málefnum borgarinnar skipulagslega séð eftir þrjú kjörtímabil R-listans? Ekki er það mikið. Staðan er þannig að mörg verkefni standa eftir óleyst og margt í því sem skiptir máli er í hreinu klúðri. Eins og við höfum séð af atburðarás undanfarinna vikna innan R-listans veitir ekki af að hvíla það gegnumsýrða og útúrþreytta valdabandalag vinstrimanna.

Ljóst er að það hefur hrist upp í stöðunni að sjálfstæðismenn hafi lagt til að byggð verði ný hverfi á eyjunum við borgina: í Akurey, Viðey, Engey og Örfirisey auk Geldinganess. Borgarstjórnarflokkurinn opnaði kosningabaráttu sína á ferskum valkosti í skipulagsmálum og komu með nýjar hugmyndir sem opna víðtæka og krefjandi umræðu um hvernig haga eigi málum á komandi árum í borginni varðandi framtíðarskipulag byggðar. Í gær hélt borgarstjórnarflokkurinn svo íbúaþing um tillögur sínar. Þar var fólki gefið tækifæri til að koma með sínar hugmyndir og ábendingar á tillögurnar í málefnavinnu sem þar fór fram. Þetta vinnuferli sjálfstæðismanna er þeim mjög til sóma. Með þessu gefst fólki – hinum almenna kjósanda – færi á að segja sínar skoðanir og vera aktívir þátttakendur í að móta aðra og heilsteyptari borgarmynd – skapa betri borg. Er alveg ljóst að fara þarf nýjar leiðir í skipulagsmálum sem fleiri málaflokkum á komandi árum.

Forysta R-listans í þrjú kjörtímabil hefur skilað nægum verkefnum og fjölda úrlausnarefna sem þarf að leysa. Þeir sem kynna sér skipulagsmálin sjá ekkert nema ókláruð verkefni og áskoranir um að gera betur og taka af skarið. Þessari vinnu sjálfstæðismanna, vinnu að betri borg, lýkur ekki með þessu íbúaþingi - öðru nær. Framundan eru fleiri íbúaþing, fundir um skipulagsmálin í öllum hverfum borgarinnar, á næstu mánuðum. Er gott að Sjálfstæðisflokkurinn fer þessa leið við að vinna málin. Enda er ekki furða að R-listinn sé í fýlu með stöðu mála.  Nú koma borgarfulltrúar R-listans svo fram einn af öðrum í fjölmiðla þessa dagana til að svara tillögum sjálfstæðismanna - ferskum hugmyndum inn í nýja tíma. Og hverjar eru lausnir R-listans? Engar í heildina. Það kemur einn borgarfulltrúinn með eina tillögu, annar með aðra og svona koll af kolli. R-listinn er ekki samhentur í skipulagsmálunum.

Það eru algjörar bútasaumslausnir á öllum stigum, forysta vinstrimanna í Reykjavík hefur skilað af sér nægum verkefnum sem R-listinn hefur ekki verið bógur að leysa. Í vikunni kom Stefán Jón svo fram algjörlega að því er virtist prívat og persónulega fram með hugmyndir um byggð í Vatnsmýrinni. Lagði hann að auki til hringveg um miðborgarsvæðið með tengingu frá Vatnsmýrarbyggðinni yfir á Álftanes. Það hefur nú komið fram í fjölmiðlum að þetta var bara skoðun Stefáns Jóns, þetta er ekki tillaga R-listans. R-listinn eftir ellefu ára valdasetu og forystu í skipulagsmálum borgarinnar allan þann tíma er ekki samhentur og þar liggur vandinn í málinu. Skipta þarf um áherslur og fólk í forystu málaflokksins. Það vantar nýja sýn - ferska sýn til framtíðar. Sú sýn er í tillögum sjálfstæðismanna í skipulagsmálunum. Allavega er þar tekið frumkvæði í nýjar áttir og opnað á umræðu um mikilvægar hliðar skipulagsmálanna.

Eftir stendur þó í annars spennandi og markvissum tillögum eitt stórt og mikið gap í skipulagsmálum borgarinnar. Það er auðvitað Vatnsmýrin, vettvangur innanlandsflugsins. Þar verður að mínu mati einn helsti meginátapunktur væntanlegra borgarstjórnarkosninga í skipulagsmálum. Það blasir alveg við að umræðan mun verða öflug um framtíð flugvallar í Vatnsmýrinni. Það er mikilvægt að Sjálfstæðisflokkurinn tjái stefnu sína af krafti í þeim málum. Eins og flestir vita (og ég lýsti í ítarlegum pistli hér þann 22. apríl sl.) vil ég að áfram verði flugvöllur innan borgarmarkanna. Hvernig hefur R-listinn unnið þetta mál seinustu árin? Þeir sem kynna sér stöðu þess hljóta að spyrja sig um hversu marga hringi einn sveitarstjórnarmeirihluti getur farið án þess að höktast frá því skakkur. R-listinn hefur tekið marga kippi og snúninga í þessu máli. Er reyndar svo að erfitt er að fylgjast með öllu ferli þess í þeirra nafni.

Frægt varð þegar að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir formaður Samfylkingarinnar og fyrrum borgarstjóri, festi völlinn í sessi árið 1999 til ársins 2016. Í kjölfar þeirrar ákvörðunar var ákveðið að borgarbúar myndu ganga að kjörborðinu og segja sitt álit. Undanfarin ár hafa svo borgarfulltrúar R-listans boðað að flugvöllurinn eigi að fara í nánustu framtíð. Á sama tíma vinnur Steinunn Valdís Óskarsdóttir borgarstjóri og fyrrum formaður skipulagsnefndar borgarinnar, að því ásamt samgönguráðherra að því að til komi samgöngumiðstöð í borginni sem gerir ráð fyrir nýrri flugstöð samhliða því. Samkomulag þessa efnis var undirritað fyrr á þessu ári. Fól það samkomulag í sér að gera úttekt á flugvellinum í Vatnsmýrinni sem grunn að því að ákveða örlög hans. Nú hefur verið svo skipuð nefnd til að vinna grunnvinnu að úttektinni sem vinnast skal af óháðum aðilum. Eftir sem áður er stefnt að samgöngumiðstöðinni á Vatnsmýrarsvæðinu.

Stefnir svo meirihluti borgarstjórnar nú að alþjóðlegri samkeppni um framtíð Vatnsmýrarinnar: án þess að vita hvort þar verði flugvöllur eður ei. Það er alveg með ólíkindum að fylgjast með þessu ferli. Merkilegt er að meirihluti borgarstjórnar geti ekki bara talað hreint út. Vill hann flugvöll áfram í Reykjavík eða ekki. Við höfum séð af tillögum Stefáns Jóns að hann vill völlinn burtu, borgarstjóri hefur talað fyrir því og líka hefur það heyrst frá Degi Eggertssyni formanni skipulagsnefndar. En á sama tíma og þau tala fyrir breytingum á fyrrnefnd samgöngumiðstöð að rísa sem hlýtur að festa flugvöllinn í sessi. Það blasir eiginlega við. Annars er undarlegt að R-listinn geti ekki bara talað hreint út um þessi mál. Nú blasir við að Háskólinn í Reykjavík hyggur á að byggja nýtt aðsetur sitt við jaðar flugvallarins og Öskjuhlíðarinnar. Eftir standa ártölin 2016 og 2024 sem endapunktar flugvallar en ekki er tekið af skarið, málið velkist alltaf í nefndum. Þetta ferli allt er langvinnt og kostulegt fyrir þennan borgarstjórnarmeirihluta.

Í þessum efnum er talað er um flugvöllinn leiðist mér þegar menn eru að tala um þetta sem grunn hvort hann sé í Vatnsmýrinni. Það er að sjálfu sér aukaatriði að mínu mati. Grunnpunktur af minni hálfu er eins og fyrr segir að hann sé á höfuðborgarsvæðinu. Ef flugvöllur á að fara úr Vatnsmýrinni verða Reykvíkingar að standa undir hlutverki sínu og tryggja grundvöll innanlandsflugsins áfram á öðrum stað innan borgarmarkanna. Það að leggja af miðstöð innanlandsflugs í Reykjavík mun þýða grundvallarbreytingu á samgönguháttum landsins og með því er kallað á uppstokkun á öðrum þáttum sem sameiginlega hafa verið byggðir upp af öllum landsmönnum. Það er því ljóst að verði þessi samgöngumiðstöð lögð af á höfuðborgarsvæðinu í þeirri mynd sem við þekkjum hana nú, þurfi og sé vart hjá því komist að skilgreina að nýju bæði verkefni og ekki síður þjónustuhlutverk höfuðborgar Íslendinga. Það er algjörlega einfalt í mínum huga.

En allt er þetta grundvöllur umræðu um málið í heildinni á komandi mánuðum. Þar verða án vafa skiptar skoðanir, ólíkar áherslur og stefnumótun í þá átt að skapa borgarmynd næstu ára og áratuga. Það er því enginn vafi á því í mínum huga að skipulagsmálin verða meginþema næstu kosninga, sá málaflokkur sem mestu mun skipta og tekist verður á um ólíka sýn til framtíðar. Það höfum séð seinustu daga, sé mið tekið af umræðunni í borgarstjórn og sá kippur sem hefur komið í pólitíska umræðu um málaflokkinn eftir kynningu sjálfstæðismanna á tillögum sínum. Í grunninn verður kosið um það hvort borgarbúar vilja marka nýja sýn til framtíðar í skipulagsmálum og kjósa breytingar í forystu sinni á næsta kjörtímabili eða halda áfram sömu braut og verið hefur undanfarin ellefu ár undir forystu valdabræðings vinstrimanna.

Grunnpunktur kosningabaráttunnar er mikilvægi þess að Reykvíkingar velji hugmyndir sem leiði til breytinga – leggja grunninn að betri borg. Sú framtíðarsýn sem hentar best í þá átt er hjá Sjálfstæðisflokknum.

Stefán Friðrik Stefánsson
stebbifr(a)simnet.is

Börn í stríði

Það er 15. mars 2004. Þú ert ísraelskur hermaður og vinnur við að leita á fólki þegar það vill fara yfir landamærin til Ísraels. 11 ára drengur er næstur í röðinni. Þú leitar á honum, og finnur að hann er með sprengju innanklæða. Drengurinn verður gersamlega frávita af ótta. Þú kallar á auka mannskap, og einn þeirra flýtir sér að taka sprengjuna úr sambandi. Strákurinn róast strax. Við yfirheyrslur kemur í ljós að hann átti að fara með sprengjuna til konu sem stödd var hinumegin við landamærin. Hinsvegar ætlaði ,,samstarfsmaður” drengsins að gangsetja sprengjuna með farsíma, ef að svo óheppilega vildi til að hann yrði gómaður í hliðinu, til þess að drepa nærstadda hermenn, og um leið drenginn. Sem betur fer áttaði einn vörðurinn sig fljótt og aftengdi sprengjuna í tæka tíð. Þú ferð í háttinn, sáttur við að vera á lífi. Viku seinna gómar þú 14 ára stelpu...

Þetta gerðist í alvöru. Börnum Palestínumanna er otað í fremstu víglínu í stríði þeirra við Ísraela. Börn aðstoða ekki bara við smygl, heldur taka þátt í öllum mögulegum ofbeldisaðgerðum og eru oft vel vopnuð. Palestínsk börn eru þjálfuð upp af Heimastjórn Palestínumanna til að bera vopn, skjóta og fara í stríð. Þetta er hreinlega grátleg meðferð á börnum, þau eiga betra skilið. Hér er hægt að lesa um það hverslags uppfræðslu börn fá í Palestínu. Einnig er hægt að skoða það barnaefni sem börnum er boðið upp á af palestínsku heimastjórninni hér. Þeir sem senda börn sín í stríð, bera ábyrgð á dauða þeirra.

Palestínumenn hljóta meiri fjárhagsaðstoð en nokkur þjóð í heiminum. Það væri vel til fundið að verja hluta þess fjár til þess að ráða fullorðna málaliða til að sjá um þau ódæðisverk sem falin eru börnum. (Enn betra væri einfaldlega að nota eitthverjar krónur í uppbyggingu, en stór hluti fer í vasa spilltra manna.)

"Að láta börn taka þátt í vopnuðum átökum er ólíðandi. Við skorum á leiðtoga Palestínumanna að hætta slíku."
-Amnesty International

"We can forgive the PLO Arabs for killing our children. We cannot forgive them for forcing us to kill their children."
-Golda Meir 1972

Sindri Guðjónsson

Mánudagspósturinn 6. júní 2005

Eins og rækilega hefur verið greint frá í fréttum sendi Samband ungra sjálfstæðismanna Alfreð Þorsteinssyni, stjórnarformanni Orkuveitu Reykjavíkur og oddvita framsóknarmanna í borgarstjórn Reykjavíkur, spilið Monopoly að gjöf fyrir helgina. Var það von SUS að Alfreð myndi fyrir vikið láta sér nægja að spila spilið, sem eins og kunnugt er gengur út á það að kaupa eignir fyrir spilapeninga, og hætti fyrir vikið að leika sér með fjármuni borgarbúa. Var tilefnið samþykkt meirihluta stjórnar Orkuveitunnar um að standa að byggingu fleiri hundruð sumarbústaða við Úlfljótsvatn sem eins og allir vita er ekki fyrsta gæluverkefnið sem Alfreð og félagar í meirihluta stjórnarinnar fara út í og nægir þar sennilega að nefna fjárfestingar á sviði risarækjueldis og gagnamiðlunar sem kostað hafa borgarbúa milljarða króna.

Viðbrögð Alfreðs voru annars merkileg en hann ákvað að endursenda spilið með þeim skilaboðum að SUS ætti frekar að gefa það Davíð Oddssyni vegna þess að hann hafi á sínum tíma staðið fyrir því sem borgarstjóri Reykjavíkur að Orkuveitan byggði Perluna í Öskjuhlíð. Verður það að teljast alveg furðulegt að fullorðinn maður skuli taka upp á því að afsaka eigin vitleysu og bruðl með því að benda á aðra og segja að þeir séu ekkert skárri og taka síðan sem dæmi í því sambandi ákvörðun sem tekin var fyrir um 15 árum síðan þegar töluvert annar hugsunarháttur var í gangi varðandi afskipti opinberra aðila, eða aðila á þeirra vegum, af atvinnulífinu en um er að ræða í dag. Það er einu sinni eitt að benda á að eitthvert uppátæki sé ekki einsdæmi, sé verið að ýja að slíku, en allt annað að reyna að nota slíkt til að afsaka uppátækið.

Segir það sennilega meira en margt annað um málefnalega stöðu Alfreðs í þessum efnum að hann skuli kjósa að bregðast við með þeim hætti sem hann gerði í stað þess að reyna að verja umrædd uppátæki sín með málefnalegum hætti, eitthvað sem ekki hefur tekizt hingað til.

---

Hollendingar fóru að dæmi Frakka og höfnuðu fyrirhugaðri stjórnarskrá Evrópusambandsins sl. miðvikudag, en með enn meira afgerandi hætti. Tæpur þriðjungur hollenzkra kjósenda greiddu atkvæði gegn samþykkt stjórnarskrárinnar, eða um 63% þeirra sam þátt tóku. Kosningaþátttaka var um 62%. Höfnun Frakka og Hollendinga á stjórnarskránni hefur skapað gríðarlega pólitíska óvissu innan Evrópusambandsins og á sama tíma hrundið af stað eins konar “dómínó”-áhrifum að því er virðist. Þannig snerist afstaða Dana til stjórnarskrárinnar algerlega við eftir að fyrir lá að henni hefði verið hafnað í Frakklandi og Hollandi. Það gerðist aðeins á einni viku ef marka má skoðanakannanir. Nú eru um 56% þeirra Dana sem afstöðu taka andvígir stjórnarskránni en fram til þessa hafa stuðningsmenn stjórnarskrárinnar verið í meirihluta.

Niðurstaðan í Frakklandi og Hollandi hefur líka leitt til þess að nokkrar skoðanakannanir í röð sýndu í vikunni að mikill meirihluti Norðmanna sé nú á móti því að Noregur gangi í Evrópusambandið, eða um 56%, en fram til þessa hafa aðildarsinnar þar í landi yfirleitt verið í meirihluta upp á fáein prósentustig. Hvert framhaldið verður í þessum málum er ekki gott að segja og skýrist sennilega fyrst að einhverju marki á fundi forystumanna Evrópusambandsins sem fram fer um næstu helgi.

---

Að lokum er rétt að minnast þess að á þessum degi árið 1944 gerðu hersveitir bandamanna innrás í Normandy í Frakklandi sem þá var hersetið af Þjóðverjum. Innrásin fékk dulnefnið “Operation Overlord” og var innrásardagurinn nefndur “D-day”. Innrásin er stærsta innrás frá hafi sem gerð hefur verið í sögunni og endaði með því að bandamenn náðu fótfestu í Frakklandi og gátu í framhaldinu sótt í átt til Þýzkalandi úr vestri. Ítarlegar upplýsingar um innrásina má t.a.m. finna í alfræðiorðabókinni Wikipedia.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Evrópusambandssinnaður vandræðagangur

Upplýst var á Alþingi fyrir skemmstu að við Íslendingar höfum verið að taka upp innan við 6,5% af lagagerðum Evrópusambandsins í gegnum samninginn um Evrópska efnahagssvæðið (EES) á þeim rétt rúma áratug sem við höfum verið aðilar að honum. Voru þessar upplýsingar fengnar frá skrifstofu EFTA í Brussel en ljóst er að þær eru í hrópandi mótsögn við þann áróður sem íslenzkir Evrópusambandssinnar hafa haldið að almenningi hér á landi á undanförnum árum þess efnis að umrætt hlutfall væri 70-80% og jafnvel allt upp í 90%. Hafa þær fullyrðingar verið eitt af lykilatriðunum í áróðri þeirra fyrir því að Ísland ætti að ganga í Evrópusambandið, þ.e. að við værum hvort sem er að taka upp nánast allar lagagerðir sambandsins og gætum því allt eins gengið í það. Nú hefur hins vegar verið sýnt fram á svo um munar að ekki hefur verið steinn yfir steini í þessum málflutningi.

Það hefur annars verið afar fróðlegt, svo ekki sé meira sagt, að fylgjast með neyðarlegum viðbrögðum þeirra forystumanna íslenzkra Evrópusambandssinna sem tjáð hafa sig um þessar nýfengnu upplýsingar. Hafa viðbrögðin helzt einkennst af fálmi og vandræðalegum tilraunum til þess að hanga á einhverjum smáatriðum í því skyni að reyna að draga 6,5% töluna í efa. Það er reyndar ekki sama hvaða forystumaður Evrópusambandssinna á í hlut. Þannig hafa Eiríkur Bergmann Einarsson, fyrrv. stjórnarmaður í Evrópusamtökunum, og Ágúst Ólafur Ágústsson, þingmaður Samfylkingarinnar, reynt að draga niðurstöðu skrifstofu EFTA í efa á sama tíma og Andrés Pétursson, formaður Evrópusamtakanna, hefur gengizt við henni eftir því sem bezt verður séð.

Andrés ritaði grein í Morgunblaðið á dögunum þar sem ekki kom fram neinn efi um það að 6,5% talan ætti við rök að styðjast. Hins vegar vildi hann meina að áhrif þeirra tæplega 6,5% lagagerða Evrópusambandsins, sem Ísland hefur gengizt undir vegna EES-samningsins, skiptu meira máli en hversu hátt hlutfall af heildarlagagerðum sambandsins við hefðum tekið upp. Þarna kveður auðvitað við algerlega nýjan tón í málflutningi Evrópusambandssinna í þessum efnum sem einmitt hefur hingað til allur snúist um það hversu hátt hlutfallið væri en ekki um vægi einstakra lagagerða.

Eins og áður segir hefur tilgangurinn með þeim málflutningi verið sá að telja almenningi á Íslandi trú um að við værum að taka yfir nánast allar lagagerðir Evrópusambandsins í gegnum EES-samninginn og gætum því allt eins bara gengið í sambandið. Einn sjálfskipaði “Evrópusérfræðingurinn” úr þeirra röðum gekk jafnvel svo langt hér um árið að segja að Evrópuumræðan hér á landi ætti ekki að snúast um það hvort Ísland ætti að ganga í Evrópusambandið heldur hvort það ætti að ganga úr því.

En nú hefur sem sagt verið sýnt fram á með afgerandi hætti að þessi ómerkilegi áróður hefur verið algerlega úr lausu lofti gripinn og rúmlega það. Þar með hefur verið gert að engu eitt af lykilatriðunum í málflutningi íslenzkra Evrópusambandsinna og því í sjálfu sér ekki að furða að þeir séu í sárum.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

(Birtist áður í Fréttablaðinu 2. júní 2005)

Kynbundinn launamunur

Runólfur Ágústsson rektor viðskiptaháskólans á Bifröst greindi frá því í fréttum RÚV síðastliðinn laugardag að hátt í 50% munur væri á launum nýlega útskrifaðra karla og kvenna frá skólanum en skólinn kannaði nýlega stöðu og störf útskrifaðra viðskiptafræðinga og lögfræðinga. Runólfur sagðist telja meginskýringuna vanmat atvinnulífsins á vinnukrafti kvenna og að þessi kynbundni launamunur væri hneisa. Við útskrift frá skólanum nýverið undirrituðu rektor og félagsmálaráðherra samning um að við skólann yrði stofnað rannsóknarsetur vinnuréttar og jafnréttismála. Félagsmálaráðherra lagði til við þetta tækifæri að undirbúið yrði að veita sérstakar viðurkenningar til þeirra fyrirtækja sem sköruðu fram úr í því að jafna stöðu kynjanna á vinnumarkaði sérstaklega með tilliti til launa og stöðu kvenna í stjórnunarstöðum hjá fyrirtækjum. Einnig kom fram hjá Runólfi að til stendur að stofna átakshóp meðal kvenna í útskriftarhópi næsta háskólaárs í því skyni að styðja þær og efla en meðal annars verður farið með þeim í gegnum ráðningarferli og slíkt. Í þriðja lagi stendur til að kynna íslensku atvinnulífi þessar niðurstöður og fá fyrirtækin í lið með skólanum við að breyta þessu.

Ónothæf mæling?
Degi síðar var rætt við Ara Edvald framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins í kvöldfréttum þar sem hann sagði könnun viðskiptaháskólans ónothæfa sem mælingu á launamun milli karla og kvenna og færði góð rök fyrir þeirri skoðun sinni. Í könnuninnni er ekki að reynt að mæla launamun fyrir sambærileg störf heldur er hún fyrst og fremst vísbending um hvernig þessu tiltekna fólki vegnar á fyrstu árum sínum í atvinnulífinu eftir útskrift. Fram kom að sjónarmið samtakanna er að óskynsamlegt er að mismuna fólki á vinnumarkaði á grundvelli nokkurs annars en hæfni og vinnuframlags – annað feli í sér óstjórn. Ari sagði einnig að verið gæti að konur geri ekki nægilega miklar kröfur þegar þær ganga til samninga um laun og vísaði í samtöl sín við ýmsa aðila úr atvinnulífinu um fólk sem kemur í starfsviðtöl.

Sennilegar skýringar
Telja verður afar ósennilegt að fyrirtæki hafi það að meðvitaðri stefnu að borga konum lægri laun en körlum. Hví ættu þau að hafa slíka stefnu? Hvaða hagsmunum væru þau að þjóna með því? Laun eru að meginstefnu niðurstaða frjálsra samninga milli atvinnurekanda og launþega. Samtök vinnuveitenda og launþega semja í kjarasamningum um tiltekin lágmarkskjör. Svo semja einstakir launþegar gjarnan við vinnuveitendur sína um betri kjör. Þar er hlutverk vinnuveitandans fyrst og fremst það að ná samningi sem er sem hagstæðastur fyrir fyrirtækið innan þess ramma sem lög og kjarasamningar marka. Ef viðsemjandinn gerir tiltölulega lágar kröfur er lítill hvati fyrir vinnuveitandann að semja um mun hærri laun en krafan lýtur að. Þetta hlýtur skynsamt fólk að sjá.

Ég tel þannig að Ari eigi kollgátuna þegar hann bendir á hugsanlegar skýringar á launamun kynjanna. Það kemur líka heim og saman við könnun sem Verlsunarráð gerði fyrir nokkrum árum þar sem fram kom að konur gera að meðaltali um 30% lægri launakröfur en karlar.

Taka verður undir orð Ara um að óskynsamlegt er fyrir fyrirtæki að mismuna fólki á grundvelli annars en hæfni og vinnuframlags. Í þeim efnum er engin ástæða til að ætla annað en að konur standi að jafnaði jafnfætis körlum. Hæfir stjórnendur umbuna því starfsfólki sem stendur sig vel. Því má ætla að í fyllingu tímans hverfi sá kynbundni launamunur sem nú er til staðar. En til að svo verði verða konur jafnt sem karlar að vera ófeimnar við að gera hæfilegar launakröfur.

Vondar leiðir
Sumir hafa lagt til róttækari aðgerðir til að sporna við launamuninum en Runólfur og félagar á Bifröst. Meira að segja hefur verið lagt fram frumvarp á Alþingi um sérstaka stofnun sem hefði svipaðar heimildir og Samkeppnisstofnun til að gera innrásir í fyrirtæki og leggja hald á gögn í því skyni að fletta ofan af hugsanlegri mismunun! Síðan væri hægt að beita fyrirtæki viðurlögum ef í ljós kæmi að einstaklingur fengi lægri laun en einstaklingur af gagnstæðu kyni fyrir sambærilegt starf! Slíkar hugmyndir eru óhæfa og mega aldrei verða að veruleika. Hvers vegna segi ég það? Jú, því að í raun væri með því verið að afnema samningsfrelsið á vinnumarkaðinum, með ófyrirsjáanlegum afleiðingum og öllum til tjóns. Með ófyrirsjáanlegum afleiðingum á ég m.a. við að líklegt má telja að slíkt myndi hægja verulega á hjólum atvinnulífsins með tilheyrandi aukaverkunum svo sem auknu atvinnuleysi. Um veruleg höft á atvinnulífið væri að ræða. Svipað má segja um hugmyndir um lögbundna kynjakvóta í stjórnir fyrirtækja. Með slíkum aðgerðum væri verið að skerða með óforsvaranlegum hætti – að mínu áliti – frelsi eigenda fyrirtækjanna til að velja þá stjórnendur sem þeir treysta best. Ef ég á fyrirtæki, hvers vegna ætti ég ekki að mega ráða hverjir stýra því? Ef þrjár vinkonur stofna fyrirtæki og leggja sjálfar út í tilheyrandi kostnað, hvers vegna mega þær ekki stýra því sjálfar án þess að vera skikkaðar til að skipa karl með sér í stjórnina??

Aðrar leiðir
Aðrar leiðir eru farsælli til að ná þeim markmiðum sem um ræðir. Það er engin ástæða til að ætla að konur þurfi að ná lakari samningum en karlar ef þær gera á annað borð nægar kröfur, eins og ég hef þegar komið inn á. Sé það rétt hjá Runólfi að atvinnulífið hafi vanmetið þær konur sem skólinn hefur útskrifað ættu viðkomandi konur að krefjast launa í samræmi við hæfni sína enda hljóta að vera til aðrir vinnuveitendur sem meta þær að verðleikum. Að sama skapi er full ástæða til að ætla að konum í stjórnum fyrirtækja fjölgi eftir því sem fleiri konur hasla sér völl í viðskiptum og sanna hæfni sína í fyrirtækjarekstri. Það er hagur fyrirtækja að velja sem hæfasta stjórnendur, en að ganga ekki fram hjá hæfri konu vegna karls sem hefur minni hæfni. Einnig er morgunljóst að eftir því sem konur fjárfesta meira í atvinnulífinu fjölgar þeim konum sem geta gert kröfu um stjórnarsæti á grundvelli eignarhlutar í viðkomandi félagi.

Sú leið sem félagsmálaráðherra leggur til – að verðlauna fyrirtæki sem skara fram úr í jafnréttismálum er góð að því leyti að hún er hvetjandi án þess að vera íþyngjandi fyrir atvinnulífið. Einnig er bara gott um það framtak Bifrestinga að segja að koma á fót áðurnefndum átakshóp enda má leiða að því líkur eins og áður er vikið að að oft þurfi konur að temja sér að gera ríkari kröfur í sínum starfssamningum til að fá þau laun sem þær eiga skilið.

Þorsteinn Magnússon
[e-mail]

Mánudagspósturinn 30. maí 2005

Frakkar höfnuðu stjórnarskrá Evrópusambandsins með afgerandi hætti í þjóðaratkvæðagreiðslu sem fram fór í Frakklandi í gær eins og fram hefur komið í fjölmiðlum. Um 56% franskra kjósenda afþökkuðu stjórnarskrána á meðan aðeins um 44% samþykktu hana. Þegar frönsk stjórnvöld ákváðu að setja málið í þjóðaratkvæði á síðasta ári sýndu skoðanakannanir mikinn meirihluta Frakka hlynntan stjórnarskránni. Verð ég að viðurkenna að ég þorði ekki að gera ráð fyrir að munurinn yrði svona mikill á fylkingum stuðningsmanna og andstæðinga stjórnarskrárinnar og sjálfsagt á það við um mun fleiri en bara mig. Skoðanakannanir höfðu undir það síðasta bent til þess að stjórnarskránni yrði hafnað með á bilinu 51-55% atkvæða. Þetta er því væntanlega mun meira afgerandi niðurstaða en bjartsýnustu andstæðingar stjórnarskrárinnar hafa þorað að vona.

En hvert verður framhaldið? Ég ritaði reyndar grein í lengra lagi í fyrradag um þetta mál allt sem síðan birtist á vefriti Sambands ungra sjálfstæðismanna í gær. Þar fór ég ansi ítarlega yfir málið að ég tel og fjallaði m.a. um það hvert framhaldið kynni að verða ef Frakkar höfnuðu stjórnarskránni. Helzta spurningin í því sambandi er kannski hvað Tony Blair ákveður að gera. Notar hann tækifærið og reynir að losa sig undan því að þurfa að leggja stjórnarskrána í dóm brezkra kjósenda? Eða verður hann við hvatningum annarra forystumanna Evrópusambandsins um að önnur aðildarríki sambandsins haldi sínu striki við afgreiðslu stjórnarskrárinnar þrátt fyrir að Frakkar hafi hafnað henni?

Ég held að Blair hljóti að ákveða að breyta engu um það að halda þjóðaratkvæðið í Bretlandi. Þá bæði vegna þess að hann hefur ítrekað sagt á undanförnum vikum að brezk stjórnvöld muni ekki láta afgreiðslu Frakka eða annarra aðildarríkja Evrópusambandsins hafa áhrif á það hvort þau haldi þjóðaratkvæðagreiðsluna í Bretlandi eða ekki og einnig, og ekki síður, vegna þess að hann, ásamt öðrum leiðtogum aðildarríkja sambandsins, skuldbatt sig til að láta afgreiða stjórnarskrána í heimalandi sínu við formlega undirritun hennar sl. haust.

Allar líkur verða því að teljast á því að stjórnarskrármálið haldi áfram eins og ekkert hafi í skorizt. Síðan muni forystumenn Evrópusambandsins setjast niður, þegar öll aðildarríki sambandsins hafa tekið afstöðu til stjórnarskrárinnar, og fara yfir það hversu mörg þeirra hafi hafnað henni og hvernig og hvort hægt sé að komast framhjá því með einhverjum hætti. Líkleg leið verður að teljast sú að haldnar verði nýjar þjóðaratkvæðagreiðslur í þeim ríkjum, þá hugsanlega með eitthvað breyttu sniði og öðrum spurningum þannig að líklegra verði að málið verði samþykkt. Hliðstætt og gert var í Írlandi þegar Nice-sáttmálanum var hafnað þar í landi um árið.

Þannig að forystumenn Evrópusambandsins eru varla af baki dottnir þó um sé vissulega að ræða gríðarlegt kjaftshögg. Þeir munu leita leiða til að komast framhjá vilja almennings í þessu máli með einum eða öðrum hætti eins og þeir hafa gert við ófá tækifærin hingað til þegar almenningur hefur ekki viljað dansa í takt og leggja blessun sína yfir stöðugt meiri pólitískan, efnahagslegan og félagslegan samruna innan Evrópusambandsins.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Valdatafl í Þýskalandi – kosningar framundan

Gerhard Schröder kanslari Þýskalands, hefur tilkynnt að Þjóðverjar muni ganga að kjörborðinu og kjósa þing í september. Er það ári áður en kjörtímabil ríkisstjórnar Jafnaðarmannaflokksins og græningja átti að ljúka. Er hann tilneyddur til að rjúfa þing og boða kosningar eftir sögulegan ósigur jafnaðarmanna í sambandsþingkosningunum í Nordrhein-Westfalen um helgina. Með tapinu þar lauk fjögurra áratuga samfelldri valdasetu jafnaðarmanna í héraðinu. Ósigurinn þar var gríðarlegt pólitískt áfall fyrir Schröder. Eru fáir kostir góðir í stöðunni fyrir hann og hið eina rökrétta fyrir hann í stöðunni að leita til þjóðarinnar og biðja aftur um umboð landsmanna til pólitískrar forystu. Í seinustu þingkosningum, í september 2002, hélt vinstristjórnin í landinu, undir forsæti Schröder naumlega völdum. Jafnaðarmannaflokkurinn missti mikið fylgi en stjórnin hélt velli vegna fylgisaukningar samstarfsflokksins, græningja.

Munaði mjög litlu að kosningabandalag hægrimanna, undir forystu Edmund Stoiber forsætisráðherra Bæjaralands og leiðtoga CSU, næði þá völdum. Hefur stjórn Schröders allt frá því verið veik í sessi og staðið höllum fæti gegn öflugri stjórnarandstöðu í þinginu. Eftir tapið um helgina er Schröder því nauðugur sá kostur að leita álits kjósenda, mun fyrr en hann hefði þurft að gera að öllu eðlilegu. Samkvæmt könnunum nú bendir allt til öruggs sigurs hægrimanna í næstu kosningum. Einn er þó galli þýskra hægrimanna - og hann nokkuð stór. Þeir hafa ekki enn getað með góðu sameinast um einn afgerandi leiðtoga fyrir hægriblokkina í komandi þingkosningum. Lengi hefur stefnt í að Stoiber og dr. Angela Merkel leiðtogi CDU (kristilegra demókrata) muni slást um hvort þeirra verði kanslaraefni hægriblokkarinnar (CDU/CSU) í þeim kosningum. Mörgum hefur þótt eðlilegt að Merkel leiddi baráttuna, enda hefur Stoiber fengið sitt tækifæri og ekki tekist að ná völdum fyrir þrem árum.

Mörgum þótti hann þá orðinn of gamall og virka þreytulegur og vilja því að annar leiðtogi leiði baráttu hægrimanna að þessu sinni. Eru uppi öflugar raddir þess efnis að Merkel fái að taka slaginn og skora kanslarann á hólm í þessum kosningum. Er það óneitanlega bæði sögulega séð réttast, miðað við styrkleika CDU, og það að Merkel hefur ekki fengið tækifærið enn til að leiða bandalagið og reyna á styrk sinn pólitískt. Margir sjá þýsku útgáfuna af Margaret Thatcher í henni og að hún verði leiðtogi hægrimanna í Evrópu með sama hætti og Thatcher náði sinni stöðu fyrir tæpum þrem áratugum. Merkel er töffari í þýskri pólitík og þykir í flestu andstæða hins íhaldssama Edmund Stoiber. Angela komst til áhrifa innan CDU á valdatíma Helmut Kohl, sem var kanslari Þýskalands samfellt í 16 ár, og þykir almennt vera pólitísk fósturdóttir hans. Hún er fimmtug, tvífráskilin og barnlaus og því langt í frá lík hinum 64 ára forsætisráðherra Bæjaralands sem þykir vera ímynd hins heilbrigða fjölskyldulífs sem hinn harðgifti fjölskyldufaðir.

Stoiber hefur ekki farið leynt með áhuga sinn á að reyna aftur að leggja í kanslarann og Merkel hefur hug á að verða fyrsti kvenkyns kanslari Þýskalands. Aðeins annað þeirra getur þó leitt hægriblokkina til valda. Stefnir allt í að samstaða muni nást innan nokkurra daga um að Merkel leiði hægriblokkina. Verða hægrimenn að leysa þessi mál fyrir lok mánaðarins og hefja kosningabaráttuna formlega og með leiðtoga til taks sem taki við embætti kanslara fari kosningar í takt við kannanir. Það er auðvitað svo að hægrimenn fara ekki að láta innbyrðis deilur þeirra tveggja um hnossið eyðileggja sigurmöguleika þegar sigurinn er handan við hornið skv. könnunum. Menn verða að sættast á samstöðu og það sem kemur heildinni fyrir bestu. Að mínu mati hefur Merkel þann kraft og kjark sem þarf til að leggja hina máttlitlu vinstristjórn jafnaðarmanna og græningja að velli. Ég hef lengi haft áhuga á þýskri pólitík og fylgist því vel með þýsku netfréttunum þessa dagana, enda nóg um að vera nú.

Staðan er þó ekki það einföld að Schröder geti einhliða boðað til kosninga. Gert er ráð fyrir að kjörtímabilið sé fjögur ár og ekkert getur breytt því nema samþykkt vantrausts á ríkisstjórnina í þinginu eða þá það að forsetinn rjúfi þingið í kjölfar hennar. Það stefnir flest í að kanslarinn fari fyrri leiðina, boði vantraustskosningu í júnímánuði og stjórnin falli fyrir eigin tilstilli og því verði knúið á um kosningar með þeim hætti. Þýska þingið starfar út júnímánuð og því verður slík kosning að koma til fyrir lok mánaðarins. Er mun líklegra að kanslarinn geri það heldur en að leita til forsetans, hægrimannsins Horst Köhler, sem er auðvitað svarinn andstæðingur ríkisstjórnarinnar. Hann vill frekar knýja kosninguna í gegn með eigin ákvörðun og láta þingið slíta kjörtímabilinu með eigin hætti. Eftir að slík tillaga hefur verið samþykkt verða kosningar að fara fram innan 60 daga. Felli þingið tillöguna getur forsetinn gripið sjálfkrafa inn í að henni lokinni án þess að kanslarinn hafi beðið um það.

Er ljóst að slík tillaga verður samþykkt, enda nýtur hún meirihlutafylgis innan þingsins, bæði Jafnaðarmannaflokkurinn og kristilegir demókratar styðja tillöguna heilshugar: jafnaðarmenn því þetta er neyðartafl úr vondri stöðu og kristilegir því þeir vilja koma stjórninni frá og stóla á kosningasigur. Síðast var þessari aðferð til að rjúfa þing og boða til kosninga fyrir lok kjörtímabilsins beitt árið 1983. Hægrimaðurinn Helmut Kohl varð kanslari án kosninga árið 1982 er slitnaði upp úr stjórnarsamstarfi jafnaðarmanna og frjálslyndra demókrata og þeir fóru í samstarf með hægrimönnum í CDU/CSU. Þá missti Helmut Schmidt völdin og Kohl tók við eftir vantraustskosningu innan þingsins. Kohl vildi sjálfur hljóta umboð þjóðarinnar til verka og boðaði vantraust um eigin stjórn árið 1983 og kusu þingmenn hægriblokkarinnar gegn eigin stjórn til að knýja á kosningar. Þær vann Kohl með nokkuð afgerandi mun.

Enginn vafi leikur á því að Schröder ætlar að nota þetta fyrirkomulag til að snúa taflinu sér í vil og treystir á að hægriblokkin komi sér ekki saman um leiðtoga og verði ósamstíga í kosningabaráttunni. Hann ætlar að reyna á samstöðu stjórnarandstöðunnar til að tryggja sjálfan sig í sessi og reyna með því að halda völdum þriðja kjörtímabilið í röð. Lítil gleði er innan herbúða Jafnaðarmannaflokksins með þessa ákvörðun, enda stendur flokkurinn illa í könnunum og samstarfsflokkur þeirra, Græningjar horfa algjörlega með hryllingi til kosninga í ljósi nýlegra hneykslismála tengdum leiðtoga þeirra, Joschka Fischer utanríkisráðherra, og ljóst að þeir standa mjög höllum fæti. Það er þó ljóst að kosningar eru handan við hornið, sama hvað hver vill í stöðunni. Ljóst er að sú kosningabarátta sem brátt hefst í Þýskalandi verður beinskeytt og full af krafti. Allt verður lagt í sölurnar.

Þáttaskil gætu verið framundan í þýskum stjórnmálum. Það er allavega alveg kristaltært að verði Angela Merkel kanslari mun það breyta pólitísku litrófi stjórnmálanna í Þýskalandi og marka söguleg þáttaskil ekki síður. Það verður spennandi að fylgjast með þessari kosningabaráttu, enda er hætt við að jafnaðarmenn og Schröder kanslari muni leggja allt í sölurnar til að halda völdum. Það eitt er því ljóst við upphaf þessarar kosningabaráttu að mikil átök eru framundan um völdin í Þýskalandi.

Stefán Friðrik Stefánsson
stebbifr(a)simnet.is

Hvar eru feministarnir núna?

Í byrjun ársins var skipt um mann í brúnni á Útlendingastofnun og Hildur Dungal tók við af Georgi K. Lárussyni sem forstjóri stofnunarinnar. Georg stóð sig vel í starfi forstjóra að mínu mati, en hefur nú horfið til nýrra starfa sem forstjóri Landhelgisgæzlunnar og á klárlega eftir að gera góða hluti á þeim vettvangi líka. Þann tíma sem Hildur hefur gengt starfi forstjóra Útlendingastofnunar er ekkert sem gefur mér tilefni til að ætla annað en að hæf manneskja sé á ferð og hef ég enga ástæðu til að ætla annað en að stofnunin sé í góðum höndum þar sem hún er.

Það var þó ekki ætlunin með þessari grein að fjalla sérstaklega um forstjóraskiptin hjá Útlendingastofnun heldur hitt að við það tækifæri sem Hildur tók við sem forstjóri kíkti ég fyrir tilviljun á starfsmannalistann hjá stofnuninni. Rak ég strax augun í það að óvenjumargar konur starfa hjá stofnuninni miðað við karlpeninginn. Af 32 starfsmönnum stofnunarinnar eru aðeins tveir karlmenn. Persónulega gæti mér ekki verið meira sama þar sem ég tel kyn fólks ekki eiga að skipta máli við ráðningar í störf heldur hæfni þess, auk þess sem ég tel mig ekki hafa neina ástæðu til að ætla annað en að allar þær 30 konur, sem hjá stofnuninni starfa, séu vel að störfum sínum komnar.

Hins vegar gat ég ekki annað en velt því fyrir mér í ljósi þessa hvar fulltrúar íslenzkra feminista væru núna. Hvers vegna þeir væru ekki búnir að vekja á þessu athygli og mæta fyrir utan stofnunina og mótmæla því að þarna væri brotið gróflega gegn rétti íslenzkra karlmanna til að skipa helming starfsmanna Útlendingastofnunar og hananú. A.m.k. gætu feministar vakið á þessu athygli opinberlega og krafist endurbóta, svona ef þeir vildu vera sjálfum sér samkvæmir. Kannski hafa þeir ekki vitað af þessu en þeir ættu a.m.k. einhverjir að gera það núna.

Ég á þó ekki von á því að íslenzkir feministar bregðist við þessari hvatningu. Annað væri þó án efa uppi á teningnum ef dæmið væri á hinn veginn, 30 karlar og aðeins tvær konur. Þá yrði sjálfsagt allt vitlaust í herbúðum feministanna og rúmlega það. Ég persónulega tel vitanlega allar hugmyndir um einhverja kynjakvóta vera út í hött enda þeirrar skoðunar að kyn eigi ekki að skipta máli í þessum efnum heldur einungis hæfni fólks til að gegna viðkomandi stöðum eins og fyrr segir.

Það er einu sinni alveg klárt mál að hagsmunum þjóðfélagsins í þessu sambandi byggjast á því að hver einstaklingur gegni þeirri stöðu sem hann er hæfastur til að gegna, eða því sem næst, og það á svo sannarlega ekki samleið með hugmyndum um að öllum sviðum þjóðfélagsins eigi að skipta til helminga á milli kvenna og karla. Fyrst og síðast erum við einstaklingar, óháð kyni.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Mánudagspósturinn 23. maí 2005

Á fundi sem haldinn var sl. miðvikudag kom saman hópur fólks sem kallar sig „frambjóðendur og stuðningsmenn Frjálslynda flokksins í suðvesturkjördæmi fyrir alþingiskosningarnar 2003.“ Samþykkti hópurinn ályktun þar sem harmað var að Gunnar Örlygsson hefði sagt skilið við flokkinn og gengið til liðs við sjálfstæðismenn. Í ályktuninni er Gunnar ennfremur hvattur til að sýna drengskap og segja af sér þingmennsku svo Frjálslyndi flokkurinn megi á ný eiga fjóra fulltrúa á Alþingi. Þetta væri í senn sanngjörn og lýðræðisleg krafa.

Það er nefnilega það. Fyrir það fyrsta efast ég um að þarna hafi verið á ferð allir þeir yfir tvö þúsund kjósendur sem mér skilst að hafi kosið Frjálslynda flokkinn í suðvesturkjördæmi fyrir síðustu þingkosningar. Í annan stað þá væri fróðlegt að vita hvað þessu annars ágæta fólki fyndist um þá ákvörðun Ólafs F. Magnússonar að halda sæti sínu í borgarstjórn þrátt fyrir að hafa gengið úr Sjálfstæðisflokknum í lok árs 2001 og í framhaldinu til liðs við Frjálslynda flokkinn?

Var það ekki lýðræðisleg og sanngjörn krafa að Ólafur segði af sér sem borgarfulltrúi fyrst hann sagði skilið við borgarstjórnarflokk sjálfstæðismanna samkvæmt formúlu áðurnefnds hóps? Var það ekki ósanngjarnt gagnvart sjálfstæðismönnum að þar með var borgarfulltrúum þeirra fækkað um einn? Það hlýtur að vera ef hugmyndin er að sama reglan gildi um alla. Nema það eigi eitthvað annað við þegar slíkt bitnar á Sjálfstæðisflokknum en einhverjum öðrum?

---

Þjóðaratkvæði um fyrirhugaða stjórnarskrá Evrópusambandsins mun fara fram í Frakklandi nk. sunnudag. Benda síðustu skoðanakannanir til þess að Frakkar hyggist hafna henni með naumum meirhluta. Hafa forystumenn sambandsins keppst við það á undanförnum mánuðum að spá heimsendi og jafnvel rúmlega það ef stjórnarskránni verður hafnað af frönskum kjósendum. Hafa yfirlýsingarnar ekki verið sparaðar í þeim efnum. Nú síðast sagði Michel Barnier, utanríkisráðherra Frakka, í dag að ef stjórnarskránni yrði hafnað í Frakklandi myndi það þýða pólitískt hrun Evrópusambandsins, hvorki meira né minna.

Þetta er þó ekki í fyrsta skipti sem forystumenn innan Evrópusambandsins viðhafa slíkar heimsendayfirlýsingar ef líklegt er að almenningur í einu eða fleiri aðildarríkjum sambandsins vilji ekki leggja blessun sína yfir eitthvað samrunaskrefið innan þess - þ.e. í þau fáu skipti sem almenningur er hafður með í ráðum. Er skemmst að minnast þess þegar Göran Persson, forsætisráðherra Svíþjóðar, spáði því rétt fyrir þjóðaratkvæðið um evruna þar í landi haustið 2003 að ef Svíar höfnuðu henni myndi það þýða hörmungar fyrir sænskt efnahagslíf. Eins og kunnugt er afþökkuðu Svíar evruna og síðan hefur sænskt efnahagslíf blómstrað og staðið mun betur að vígi en efnahagslíf evrusvæðisins. Þegar Persson var spurður að því á blaðamannafundi á síðasta ári hvers vegna heimsendaspár hans hefðu ekki gengið eftir sagðist hann ekki vita það og var þá hlegið að honum.

---

Talsvert hefur verið fjallað um það að undanförnu í fjölmiðlum að ef fer sem horfir muni fæðingar á Íslandi ekki verða nægar til að viðhalda fjölda Íslendinga til lengri tíma litið. Þetta eru sannarlega slæmar fréttir og aðvörunarljós sem full ástæða er til að taka mark á og bregðast við. Víðast hvar á meginlandi Evrópu er þetta fyrir löngu orðið að vandamáli sem eykst með hverju árinu sem líður. Margar þjóðir í Evrópu eru í þeim sporum að þeim fjölgar ekki með náttúrulegum hætti vegna þess að mun fleiri deyja en fæðast. Fæðingar eru sem sagt ekki nægar. Ráðamenn í þessum löndum hafa gríðarlegar áhyggjur af þessari þróun og þá ekki sízt með tilliti til lífeyrisskuldbindinga, en fjölmennar kynslóðir Evrópubúa munu á næstu árum fara á eftirlaun sem fámennari kynslóðir munu þurfa að standa undir.

---

Og meira af fundahöldum. Landsfundur Samfylkingarinnar fór fram nú um helgina. Var fundurinn reyndar furðu tíðindalítill og má í raun segja að lítið hafi gerzt á honum sem komið hafi á óvart. Helzt var kannski óljóst hver yrði kjörinn varaformaður flokksins en niðurstaða formannskjörsins kom sennilega engum á óvart. Ég vil nota tækifærið og óska Ingibjörg Sólrún Gísladóttir til hamingju með kjörið. Þetta eru vissulega gleðifréttir fyrir alla þá sem ekki vilja sjá Samfylkinguna sem aðila að næstu ríkisstjórn enda mun kjör Ingibjargar að öllum líkindum draga enn frekar en áður úr líkunum á að það geti gerzt.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Tilvistarkreppa breska Íhaldsflokksins

Fullyrða má að úrslit bresku þingkosninganna þann 5. maí sl. hafi verið eilítil vonbrigði fyrir breska Íhaldsflokkinn og forystumenn hans. Þrátt fyrir að úrslitin hafi hvergi nærri verið eins slæm og í tveim fyrri kosningum þar áður, 1997 og 2001, voru þau samt sem áður ekki viðunandi. Hinsvegar er það óneitanlega svo að þó að Verkamannaflokkurinn hafi unnið sögulegan sigur og náð að tryggja sér völd þriðja kjörtímabilið standa þeir eftir með veikari meirihluta og brothættari stöðu. Þrátt fyrir það varð það vonbrigði fyrir íhaldsmenn að ná ekki 200 þingmönnum á breska þingið. Sálfræðilega var það í raun sá þröskuldur sem þeir höfðu sett sér fyrir kosningarnar. Næðist það markmið ekki væru það slæm úrslit – tákn um það að kjósendur væru að senda flokknum þau skilaboð að hann væri ekki verðugur þess að taka við valdataumunum í landinu og þyrfti að fara í allsherjar naflaskoðun. Vissulega var flokkurinn alveg á mörkum þess að ná 200 þingsætum en lykilmarkmið kosninganna náðist ekki og í kjölfar þess tekur við uppstokkun.

Nú er óneitanlega spurt: hvaða breytingar þurfa að verða á breska Íhaldsflokknum? Fyrst og fremst tel ég stöðu þeirra eftir kosningarnar vera byggða á því að flokkurinn sé ekki að spila á þær áherslur sem mestu skipta. Það vantar aðra útfærslu af hægristefnu í lykilpunkta flokksins og hefur gert um nokkurn tíma að mínu mati. Segja má að Michael Howard hafi þrátt fyrir þessi úrslit mátt vel við una að sumu leyti. Honum tókst, þrátt fyrir að honum tækist ekki að tryggja sér forsætisráðherrastólinn og lyklavöldin í Downingstræti 10, að byggja vissan grunn undir flokkinn. Hann náði með forystu sinni að endurheimta þá virðingu sem flokknum hafði skort eftir afhroðið í þingkosningunum 1997, þegar John Major féll af valdastóli og tapaði fyrir Tony Blair, sem heillaði þá landsmenn og leiddi Verkamannaflokkinn til stærsta kosningasigurs í landinu í marga áratugi. Þrátt fyrir tap að þessu sinni vissulega er breski Íhaldsflokkurinn samhentari nú en lengi áður og menn voru í seinustu kosningum sameinaðir í að vinna saman sem heild.

Þingkosningarnar 2001 voru gríðarleg vonbrigði fyrir íhaldsmenn. Þeir náðu aðeins að bæta við sig einu þingsæti frá afhroðinu 1997. Þá voru fáir sem spáðu því að flokkurinn ætti séns í kosningunum næstu, enda hafði sterkur meirihluti Blair haldið miklu forskoti sínu. Eftir kosningarnar sagði William Hague, eftirmaður Majors á leiðtogastóli, af sér leiðtogaembættinu með hvelli strax daginn eftir kosningarnar. Vali á leiðtoga hafði verið breytt og í stað þess að þingflokkurinn og forystumenn innan hans veldu leiðtogann voru það flokksmenn sjálfir sem völdu leiðtogann í kjörinu 2001. Við tók því póstkosning um leiðtogaembættið - var kosið á milli Iain Duncan Smith og Kenneth Clarke. Duncan Smith vann nokkurn sigur og hann tók við leiðtogakeflinu um haustið 2001. Alla tíð var forysta hans misheppnuð, honum skorti bæði kraftinn og þokkann til að leiða fleytuna áfram. Fór það svo á árinu 2003 að jafnvel hörðustu flokkshestar íhaldsmanna voru algjörlega vissir um tap í næstu kosningum. Forysta Duncan Smith var dæmd misheppnuð.

Í októberlok 2003 leiddi fjöldi þingmanna Íhaldsflokksins vantrauststillögu til höfuðs Duncan Smith. Var hún samþykkt og hann neyddist til að segja af sér leiðtogastöðunni. Í byrjun nóvember gaf Michael Howard kost á sér til leiðtogastöðunnar og náðist full samstaða um hann. Var endurkoma hans í forystu breskra stjórnmála nokkuð glæsileg og margra mati allnokkuð óvænt. Hann var reyndur stjórnmálamaður og lengi áður verið í forsvari flokksins. Hann hefur setið á breska þinginu frá 1983 og varð ráðherra árið 1990 á svipuðum tíma og valdauppstokkunin innan flokksins varð í kjölfar brotthvarfs Margaret Thatcher í forystusveit breskra stjórnmála árið 1990. Sat Howard í stjórn John Major allan forsætisráðherraferil hans. Hann var atvinnumálaráðherra 1990-1992, umhverfisráðherra 1992-1993 og innanríkisráðherra 1993-1997. Eftir ósigur flokksins í kosningunum 1997 gaf Howard kost á sér í leiðtogakjöri flokksins. Fleyg urðu ummæli Ann Widdecombe um hann er leiðtogakjörið fór fram: “There is something of the night about him”. Howard tapaði í leiðtogakjörinu og varð minna áberandi í forystunni.

En í árslok 2003 var tími Howard loks kominn. Í kjölfar leiðtogaskiptanna jókst fylgi flokksins verulega og á tímabili á árinu 2004 bjuggust við því að hann gæti í raun fellt Blair af valdastóli, sem tekinn var að dala allverulega í vinsældum vegna Íraksmálsins. Segja má að Verkamannaflokkurinn hafi brugðist við óvinsældum Blair með því að setja Gordon Brown í fremstu víglínu kosningabaráttu flokksins á þessu ári með Blair og með því hafi flokkurinn í raun unnið kosningasigurinn sögulega, þann þriðja í röðinni. Þó að Michael Howard hafi ekki tekist ætlunarverkið, eins og fyrr segir, hefur breski Íhaldsflokkurinn óneitanlega styrkst til mikilla muna. Hann hefur öðlast trúna á sig og náð vissulega mun sterkari stöðu í þinginu og getur mun betur nú höggvið í þingmeirihlutann sem hefur látið verulega á sjá. En í stjórnmálum er barist um völd og áhrif. Það er það sem baráttuafl alls snýst um. Án þeirra fer óneitanlega svo að viðkomandi flokkar og stjórnmálamenn hafa ekki áhrif.

Það er mitt mat að þó að Howard hafi ekki verið leiðtoginn sem færði Íhaldsflokknum völdin í Downingstræti og forystuna í þinginu í Westminster verði hans minnst sem leiðtogans sem sameinaði flokkinn til átaka og vann þann grunn sem nauðsynlegur er til að byggja á. Á þeim grunni er hægt að byggja upp flokk sem getur komist til valda og náð þeim virðingarsess sem breskir íhaldsmenn hafa þráð mjög í stjórnarandstöðu seinustu átta ára. Michael Howard hefur nú tilkynnt að hann ætli sér að stíga til hliðar, hann ætlar að hætta sem leiðtogi fyrir árslok. Í spjallþætti David Frost á BBC um seinustu helgi talaði þessi margreyndi stjórnmálamaður út um stöðuna, bæði hvað sig varðaði og ekki síður Íhaldsflokkinn í heild sinni. Hann sagði að flokknum hefði mistekist að ná sambandi við kjósendur. Að mati hans þarf flokkurinn að vera öflugri í hægristefnu sinni og verða meiri málsvarar ferskra tækifæra í hægrimennsku nútímans. Flokkurinn þurfi í senn bæði að breyta áherslum í takt við það sem venjulegir Bretar vilja og takast að finna sömu bylgjulengd og kjósendur vilja.

Sú sem færði breska Íhaldsflokknum einn mesta valdasess sinn á síðustu öld og tryggði áhrif hans í breskum þjóðmálum um langa hríð var Margaret Thatcher. Undir forystu hennar var bresku samfélagi gjörbreytt á níunda áratugnum. Með járnkrafti var hvert stórmálið leitt til lykta; staða bresks efnahagslífs batnaði gríðarlega, stjórn var komið á útgjöld ríkissjóðs, hlutur ríkisins í efnahagslífinu var minnkaður til muna og síðast en ekki síst tók hún til hendinni og einkavæddi fjölda ríkisfyrirtækja. Hún tók á verkalýðsfélögunum og barði þau til hlýðni miskunnarlaust og sagði ómögulegt að láta stjórnast af dyntum þeirra. Margaret Thatcher var umdeildur stjórnmálamaður, hún var hinsvegar stjórnmálamaður framkvæmda og markaði sér stefnu sem ekkert mannlegt gat beygt frá því að yrði að veruleika. Nú í dag er þessarar öflugu forystukonu minnst fyrir það helst að hafa breytt ekki bara bresku samfélagi, heldur í senn forystumynstri breskra stjórnmála. Hún breytti auðvitað sínum flokki og leiddi hann í gegnum þessa tíma, en ekki síður stjórnarandstöðunni. Vart má á milli sjá nú hvor flokkurinn fylgir meira grunnáherslum hennar.

Segja má að breski Íhaldsflokkurinn hafi verið sjálfum sér verstur þegar Margaret Thatcher var í raun ýtt til hliðar af eigin flokksmönnum í nóvembermánuði 1990. Á augnabliksandartaki óvinsælda í skoðanakönnunum og tímabundnu mótstreymi var farsælasta forystumanni flokksins á 20. öld – lykilstjórnmálamanni breskra stjórnmála í marga áratugi ýtt til hliðar. Þá atburðarás má lesa í bókinni The Downing Street Years. Sú saga er rituð snilldarlega af frú Thatcher sjálfri. Á einum dagparti í nóvember 1990 rann upp fyrir henni ljós sú staða sem hún var komin í. Henni hafði mistekist mjög naumlega að sigra í leiðtogakjöri flokksins, hafði talið sig örugga og einbeitti sér ekki með þeim krafti að kjörinu sem hún hefði gert ef hún hefði skynjað stöðuna betur. Á köldu fimmtudagssíðdegi í London í nóvember 1990 gerði Margaret Thatcher sér grein fyrir því að jafnvel hennar nánustu samverkamenn á 15 ára leiðtogaferli og 11 ára forsætisráðherraferli voru að segja henni pent að hér væri komið að leiðarlokum. Hún gæti ekki unnið þingkosningarnar 1992 og hún gæti ekki unnið leiðtogaslaginn. Jafnvel hennar nánustu samherjar í ríkisstjórn og lykiláróðursmeistarar voru að gefa hana upp á bátinn.

Það er enginn vafi á því þegar pólitísk saga Bretlands er skoðuð 15 árum eftir afsögn Margaret Thatcher í nóvember 1990 að það var röng ákvörðun íhaldsmanna að láta hana fara. Hún átti að standa og falla með verkum sínum og leiða flokkinn áfram. Henni átti að vera treyst fyrir því að fara í kosningarnar 1992 og skilja bæði við flokkinn og bresk stjórnmál með öðrum hætti. Ég tel að breski Íhaldsflokkurinn sé enn í rusli, stefnulega sem forystulega séð eftir það óráð margra íhaldsmanna að gefa forystu Thatcher upp á bátinn, líkt og varð árið 1990. Þó að John Major hafi með naumindum tekist að halda völdum í kosningunum 1992 hefur flokkurinn verið ein rúst eftir að Thatcher fór frá og flokkurinn átt í mikilli tilvistarkreppu. Eyðimerkurganga seinustu átta ára er því afleiðing þess að flokkurinn veiktist hugsjónalega séð sem forystulega og er enn að vinna úr þeirri krísu sem fylgdi brotthvarfi Margaret Thatcher. Segja má að sú eyðimerkurganga gæti tekið langan tíma enn. Það fer þó auðvitað allt eftir því hvernig haldið verður á spilunum innan breska Íhaldsflokksins.

Nú er vissulega komið að krossgötum fyrir Íhaldsflokkinn í starfi sínu. Þar þarf að fara fram mikil endurnýjun í forystuliði að mínu mati og ekki síður hugmyndafræðileg vinna við að bæði marka flokknum nýja tilveru og sóknarfæri. Það er alltaf svo að nýjir leiðtogar koma til sögunnar og þessi grunnvinna skilar árangri. Við sjáum bara hvernig Verkamannaflokkurinn hafði það lengi vel. Þeir voru í stjórnarandstöðu í heil 18 ár og áttu lengi í miklu basli við að marka sér grunn til að lyfta sér til nýrra hæða. Það tókst og það mun íhaldsmönnum takast, fyrr en síðar. Hinsvegar vantar breskum íhaldsmönnum verulega á að hugmyndafræðilega heildin sé heil og menn hafa helst misreiknað sig í því að hafa ekki öfluga framtíðarsýn að boða. Það var helsti akkilesarhæll þeirra í annars góðri kosningabaráttu fyrir nokkrum vikum. Það kann aldrei góðri lukku að stýra að leiða kosningabaráttu án framtíðarsýnar og leiðsagnar til framtíðar um verkefni samtímans. Það verður verkefni næsta leiðtoga að taka við keflinu og halda verkinu áfram.

Ljóst er að margir muni sækjast eftir leiðtogastöðunni og þar muni þingmenn til fjölda ára og nýjir þingmenn leitast eftir forystu flokksins: fulltrúar bæði gamla og nýja tímans. Að mínu mati er nauðsynlegt að menn fari nýjar áttir og velji fólk nýrra tíma til að leiða flokkinn einmitt inn í nýja tíma. Breski Íhaldsflokkurinn hefur í stöðunni mörg sóknarfæri og allmörg tækifæri er þeir feta sig inn á þetta kjörtímabil og eru að hefja leitina að þeim sem á að leiða þá alla leið í Downingstræti 10. Framundan á krossgötunum er því langur vegur. Nú vantar íhaldsmönnum rétta leiðtogann inn í framtíðina til að tryggja að þeir nái í mark með áherslur sínar og lykilmarkmið. Spennandi tímar eru því framundan í breskum stjórnmálum að mínu mati. En í grunninn séð veltur allt þetta á íhaldsmönnum sjálfum. Vilja þeir komast til valda? Vilja þeir stokka sig og flokkinn upp með það að markmiði að ná aftur fyrri sess? Þetta er allt undir þeim sjálfum vissulega komið.

Stefán Friðrik Stefánsson
stebbifr(a)simnet.is

„Þú skalt ekki morð fremja“

„Ekki skal ákveða dauðarefsingu eða lífstíðarfangelsi án möguleika á lausn fyrir afbrot sem yngri menn en 18 ára hafa framið.“ Þannig hljóðar hluti 37. greinar samnings Sameinuðu Þjóðanna um réttindi barnsins frá 1992. Ég hugsa að fáir séu ósáttir við þessa grein sáttmálans. Samt er það þannig að það var ekki fyrr en 1. mars síðastliðinn að tímamótaúrskurður féll í Hæstarétti Bandaríkjanna þegar fimm af níu dómurum réttarins komust að þeirri niðurstöðu að það að taka einstakling sem fremur brot sín áður en hann nær 18 ára aldri af lífi standist ekki stjórnarskrá Bandaríkjanna. Með þessu eru Bandaríkin að slást í lið með yfirgnæfandi meirihluta þjóða heimsins sem hafa lagst gegn því að beita þessari grimmilegu og ómannúðlegu refsingu á óharðnaða unglinga og börn.

Síðan 1990 hafa átta ríki tekið afbrotamenn sem fremja glæpi sína áður en þeir ná 18 ára aldri af lífi en það eru auk Bandaríkjanna: Jemen, Kína, Kongó, Íran, Nígería, Pakistan og Sádí Arabía. Þegar litið er yfir þennan lista sést að Bandaríkin eru eina ríkið sem við teljum í hópi vest¬rænna lýðræðisþjóða sem hafa stundað þessa vafasömu iðju. En það er ekki allt og sumt. Ef litið er á grafið hér til hliðar sem sýnir fjölda aftaka þessara átta ríkja á einstaklingum sem frömdu brot sín áður en þeir náðu 18 ára aldri á síðustu 15 árum sést að Bandaríkin bera ábyrgð á 19 af þeim 39 aftökum sem fram fóru. Það ríki sem kemur næst á eftir er rétt rúmlega hálfdrættingum Bandaríkjanna en í Íran hafa 10 einstaklingar verið teknir af lífi á tímabilinu. Þetta eru skelfilegar tölur og Bandaríkjunum síður en svo til tekna. Þær eru þó í fullkomnu samræmi við tölur yfir heildarfjölda aftaka í heiminum en Íran og Bandaríkin auk Kína bera höfuð og herðar yfir aðrar þjóðir þegar kemur að því að deyða menn svo um munar en yfir 80% þeirra aftaka sem fram fóru árið 2003 voru framkvæmdar í löndunum þremur.

Árið 2004 voru fjögur ungmenni tekin af lífi í heiminum, eitt í Kína og þrjú í Íran. Það sem af er árinu 2005 hefur eitt ungmenni verið tekið af lífi svo vitað sé en 19. janúar tóku yfirvöld í Íran Iman Farokhi af lífi fyrir glæp sem hann framdi þegar hann var á sautjánda aldursári. Klerkastjórnin Íranska var hins vegar svo óforskömmuð að sama dag hélt sendinefnd á vegum stjórnvalda því fram í Genf að engin börn undir 18 ára aldri væru tekin af lífi í landinu.

Aftökur barna er fyrirbæri sem á ekki að þekkjast í nútímasamfélagi og er sem betur fer á undanhaldi. Þróunin er sú að þær þjóðir sem enn iðka þessa grimmúðlegu iðju eru undantekningar frá norminu og eru gagnrýndar á alþjóðavettvangi fyrir aftökur sínar. Það var raunar orðið þannig að fyrir úrskurð Hæstaréttar Bandaríkjanna voru Bandaríkin eina ríki heimsins sem viðurkenndi aftökur sínar á afbrotamönnum undir lögaldri og framkvæmdi þær fyrir opnum tjöldum.

Það er smánarblettur á lýðræðisríkinu Bandaríkjunum að hafa allt þar til í ár talið standast lög og stjórnarskrá að taka börn af lífi. Ég fagna þeirri breytingu sem varð með tímamótadómi Hæstaréttar Bandaríkjanna en sú staðreynd að yfirvöld í Bandaríkjunum skuli yfir höfuð taka sér þann rétt að ákvarða hver þeirra þegna fái að lifa og hvenær hann skuli deyja er engu minni smánarblettur. Réttur manna til lífs er æðri öllum öðrum og nokkuð sem enginn á að geta tekið frá mönnum. Ríkið á ekki að hafa það í hendi sér að afnema rétt þegna sinna til lífs. Það er ekki hlutverk þess.

Ég vona að Bandaríkjamenn beri gæfu til að afnema dauðarefsinguna alveg. Þróunin meðal þjóða heims síðustu áratugi hefur verið í átt til afnáms. Árið 1977 hélt Amnesty International alþjóðlega ráðstefnu í Stokkhólmi um dauðarefsingar. Þá höfðu aðeins 16 þjóðir afnumið dauðarefsingu að fullu. Í dag eru þessar þjóðir orðnar yfir 80. Það hlýtur að verða endingin að allar þjóðir heims snúi baki við þessari grimmúðlegu refsingu enda er fátt sem mælir með henni.

Gunnar R. Jónsson

Mánudagspósturinn 16. maí 2005

Upplýst var á Alþingi sl. mánudag að innan við 6,5% af lagagerðum Evrópusambandsins hafi verið tekin upp í íslenzka löggjöf í gegnum samninginn um Evrópska efnahagssvæðið (EES) þann rétt rúma áratug sem Ísland hefur verið aðili að því. Þetta er í hrópandi ósamræmi við ítrekaðar fullyrðingar Evrópusambandssinna hér á landi á undanförnum árum um að við höfum verið að taka yfir 70-80% og jafnvel 90% af löggjöf sambandsins vegna EES-samningsins. Hefur þetta verið eitt af lykilatriðunum í áróðri þeirra fyrir því að Ísland ætti að ganga í Evrópusambandið, þ.e. að við værum að taka yfir nær alla löggjöf sambandsins og því væri allt eins gott að ganga bara alla leið inn í það.

En nú hefur sem sagt verið sýnt fram á svo um munar að þessar fullyrðingar hafa aðeins verið ómerkilegur áróður og blekkingar. Vil ég benda á afar frábæra úttekt vefritsins Andríki.is á málinu á dögunum og ekki síðri grein Sigurðar Kára Kristjánssonar, alþingismanns, um það.

---

Gunnar Örn Örlygsson tók þá ákvörðun í vikunni að segja skilið við Frjálslynda flokkinn og ganga til liðs við sjálfstæðismenn. Ekki er hægt að segja að þetta hafi gerzt óvænt en margir höfðu lengi átt von á að til þessa kynni að koma fyrr en síðar. Samstarfserfiðleikar Gunnars við varaformann flokksins, Magnús Þór Hafsteinsson, hafa lengi legið fyrir sem og við formanninn Guðjón Arnar Kristjánsson. Segir Gunnar að þeir hafi meira eða minna hunzað hann og ekki bætti úr skák að flokkurinn, sem Gunnari var sagt að væri hægriflokkur, var sífellt að þróast meira til vinstri.

Ég þekki þetta sjálfur vel enda var ég í tæpt ár í Frjálslynda flokknum áður en ég gekk til liðs við Sjálfstæðisflokkinn. Ástæða þess að ég sagði skilið við frjálslynda var einmitt m.a. sú að mér finnst flokkurinn vera orðinn svo keimlíkur Samfylkingunni að ég sé varla muninn á þeim. Og víst er að fleiri eru þeirrar skoðunar en ég og Gunnar Örlygsson. Þannig mætti t.d. vitna í Egil Helgason sem sagði fyrr á árinu í pistli á Vísi.is að vissulega væri margt til í því að Frjálslyndi flokkurinn hafi „verið furðu langt til vinstri í mörgum málum - nánast alltaf samhljóma Samfylkingu eða VG.“

Það sem hefur kannski verið merkilegast við þetta allt saman eru viðbrögð ýmissa á vinstrivængnum við ákvörðun Gunnars og þá auðvitað sérstaklega forystumanna Frjálslynda flokksins. Fjöldi manns í íslenzkri pólitík hefur vitanlega skipt um flokka í gegnum tíðina, þetta er ekkert nýtt. Frjálslyndi flokkurinn var t.a.m. stofnaður að mestu leyti af óánægðu fólki úr Sjálfstæðisflokknum, margir af forystumönnum Samfylkingarinnar hafa verið í fleiri en einum flokki í gegnum tíðina og sama er að segja um Vinstri-græna. Þetta er þannig engan veginn einhver einstæður atburður í Íslandssögunni þó það mætti halda það af viðbrögðum sumra.

Ýmsir hafa síðan orðið til þess að benda á að forystumenn allra stjórnarandstöðuflokkanna hafi sl. haust gengið á eftir Kristni H. Gunnarssyni með grasið í skónum þegar Framsóknarflokkurinn setti hann út úr öllum nefndum á vegum flokksins. Hafi þeir viljað að Kristinn segði skilið við Framsókn og gengi til liðs við þá. Þá var það sem sagt í góðu lagi að menn færu á milli flokka, en nú má það hins vegar ekki að mati forystumanna Frjálslynda flokksins. Einnig hefur verið bent á það þegar Ólafur F. Magnússon gekk úr borgarstjórnarflokki sjálfstæðismanna og í kjölfarið til liðs við frjálslynda. Þá mátti slíkt alveg, en ekki nú.

Nei, svona tvöfeldni dæmir aðeins þá sem hana gerast sekir um sjálfa. Ákvörðun Gunnars hefur klárlega ekki verið léttvæg, menn leika sér ekki að því að taka slíkar ákvarðanir. Hann verður þó auðvitað fyrst og fremst að eiga hana við sjálfan sig og sína kjósendur. Sjálfstæðisflokkurinn fagnar hins vegar að sjálfsögðu öllu góðu fólki sem gengur til liðs við flokkinn og er tilbúið að starfa að þeim hugsjónum sem hann stendur fyrir. Gunnar er því velkominn í hópinn.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Umræða um Evrópumálin?

Ófáir stuðningsmenn þess að Ísland gangi í Evrópusambandið eiga það til að kvarta sáran yfir því að ekki sé næg umræða um Evrópumálin hér á landi. Þrátt fyrir þær umkvartanir má ætla að fá mál hafi verið rædd eins mikið og eins ítarlega hér á landi hin síðari ár en samband okkar við Evrópusambandið og stöðu okkar í Evrópu almennt. Sú umræða hefur þó eins og kunnugt er ekki leitt til þess að Ísland gengi í sambandið – sem betur fer – en það mun einmitt vera ástæðan fyrir téðum umkvörtunum íslenzkra Evrópusambandssinna.

Ekki er nefnilega annað að sjá en að þeim þyki umræður um Evrópumálin ekki vera umræður um Evrópumálin nema þær séu á þeirra forsendum, þ.e. að þær snúist um það að Ísland eigi að ganga í Evrópusambandið. Þetta hefur sýnt sig margoft. Ófá eru dæmin um það að forystumenn íslenzkra Evrópusambandssinna hafi fagnað því að umræðan um Evrópumálin hafi hafizt á ný í þau fáu skipti sem eitthvað hefur gerzt sem þeir hafa talið vera sínum málstað til framdráttar á liðnum árum.

Gott dæmi er grein sem Ágúst Ólafur Ágústsson, þingmaður Samfylkingarinnar, ritaði á heimasíðu sína í ágúst á síðasta ári þar sem hann talaði um að það væri „alltaf ánægjulegt þegar umræðan um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu færi af stað hér á landi.“ Fram að þeim tíma sem greinin var skrifuð hafði þó umræðan alls ekkert hætt og þurfti því ekki að hefjast á ný. A.m.k. var ekkert lát á að við sjálfstæðissinnar ræddum málin með virkum hætti. Ágúst hins vegar hafði ekki ritað grein um Evrópumálin í ár áður en hann reit umrædda grein ef marka má það efni sem finna má á heimasíðunni hans.

Tilefni greinar Ágústar var fundur norrænna krataforingja hér á landi sl. sumar þar sem þeir lýstu því m.a. yfir að Ísland ætti að sækja um aðild að Evrópusambandinu, eins og þeim komi það eitthvað við hvernig við Íslendingar högum okkar utanríkismálum. En sem sagt, með þessari yfirlýsingu fannst Ágústi umræðan um Evrópumálin aftur hafa hafizt hér á landi þar sem verið var að fjalla um málin á forsendum Evrópusambandssinna.

Annað ágætt dæmi er grein sem Björgvin G. Sigurðsson, annar þingmaður Samfylkingarinnar, ritaði í lok árs 2003 í Morgunblaðið þar sem hann sagði marga hafa orðið fyrir vonbrigðum með litla umræðu um málaflokkinn það árið. Þarna átti hann væntanlega við eigin skoðanabræður enda var engan bilbug að finna á okkur sjálfstæðissinnum það árið þó umræðan hafi kannski verið með rólegra móti. Sem kunnugt er fór nefnilega allur vindur úr íslenzkum Evrópusambandssinnum í upphafi kosningabaráttunnar fyrir alþingiskosningarnar 2003 í kjölfar þess að Össur Skarphéðinsson, formaður Samfylkingarinnar, ákvað að setja Evrópusambandsaðild ekki á oddinn fyrir kosningarnar eftir að skoðanakannanir höfðu ítrekað sýnt að mikill meirihluti Íslendinga væri andvígur aðild.

Þannig að það er sem sagt ekki umræða um Evrópumálin að mati íslenzkra Evrópusambandssinna nema hún fari fram á þeirra forsendum. Þeir sem tala fyrir því að Ísland eigi ekkert erindi í Evrópusambandið eru ekki að ræða málin samkvæmt þeirra áliti. Þessi afstaða Evrópusambandssinna er væntanlega beintengd þeirri forlagahyggju sem einkennir gjarnan málflutning þeirra. Þ.e. að halda því fram að Ísland muni fyrr eða síðar neyðast til þess að ganga í Evrópusambandið og því þýði ekkert að vera að spyrna við fótum (sem er auðvitað talsverð breyting frá því fyrir nokkrum árum síðan þegar Evrópusambandssinnar vildu gjarnan meina að við værum að missa af einhverri hamingjulest til paradísar með því að ganga ekki í sambandið). Umræðan um Evrópumálin hljóti því ávallt að miðast við það að Ísland gangi í Evrópusambandið – að þeirra mati. Önnur nálgun á málinu flokkast ekki undir það að ræða málin.

Þetta sjónamið er auðvitað út í hött og lýsir í bezta falli ótrúlegri þröngsýni. Að einblínt sé svona á einn og aðeins einn mögleika fyrir okkur Íslendinga í samskiptum okkar við Evrópusambandið er ekki beint til marks um mikla víðsýni. Það sést nefnilega alltaf betur að íslenzkir Evrópusambandssinnar vilja ekki ræða aðra möguleika í þessum efnum en aðild að sambandinu. Öðrum möguleikum sjá þeir allt til foráttu og það jafnvel án þess að þeir hafi fengið sérstaka athugun eins og sú leið að gera tvíhliða samninga við Evrópusambandið eins og Svisslendingar hafa gert. Nei, Evrópusambandsaðild er það eina sem þessir menn virðast sjá og vilja ræða. Og svo saka þeir aðra um þröngsýni.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Nasistar: Vinstri öfgamenn

Frétt undir yfirskriftinni ,,Berlín: Ganga nýnasista stöðvuð” birtist á textavarpi ríkisútvarpsins þann 8.maí síðastliðinn. Í fréttinni voru nasistarnir kallaðir hægri öfgamenn, og ganga þeirra kölluð mótmælaganga hægri öfgamanna. Það er ekki bara fráleitt að kalla nasista hægri öfgamenn, heldur er um alveg fáránlega grófa mótsögn að ræða. Ég veit satt að segja ekki hvernig mönnum hefur tekist að klína nasistunum uppá hægri menn. Stefna nasista hefur ekkert sameiginlegt með stefnu eiginlegra hægriflokka.

Orðið nasisti er dregið af fullu heiti þess ömurlega stjórnmálaflokks sem nasistarnir tilheyrðu, the National Socialist German Workers' Party, sem útleggst á íslensku á þessa leið: Þýski verkamannaflokkur þjóðernis sósíalista. Nasistar eru semsagt sósíalistar. Þeir eru um margt líkir gömlu sovésku kommúnistunum, Castro, Che Guevara og félögum frá Kúpu, og fleirum sem barist hafa fyrir alræði öreiganna og gegn kúgun auðmanna. Þessum rótæklingum hefur hinsvegar einungis tekist að útbreiða fátækt, vosbúð, stjórnlyndi, einræði, tortryggni, ófrið og öfund um heiminn, en það er annað mál.

Þjóðernis Sósíalistar (Nasistar) börðust meðal annars fyrir eftirfarandi málum:

1. Þeir vildu banna vexti og fjármagnstekjur, því slíkt var álitið arðrán.
2. Börðust fyrir þjóðnýtingu fyrirtækja, og voru á móti allri einkavæðingu.
3. Kröfðust þess að arði af stóriðnaði yrði dreift til almennings.
4. Kröfðust ríkulegra framlaga frá ríkinu til að framfleyta öldruðum.
5. Þeir kröfðust þess að jarðir landeigenda yrðu teknar eignanámi, og engar bætur áttu að koma fyrir. Þetta skyldi gert í þágu heildarinnar, í þágu almennings. Nasistar, eins og aðrir vinstri öfgamenn, virtu friðhelgi eignaréttarins að vettugi. Það var ein af megin kenningum Karl Marx og Friedrich Engels að uppræta skyldi einkaeign, svo að ég býst við að þeir félagar hefðu kannski getað unað sér vel í flokknum.
6. Auka tækifæri hæfileikaríkra barna fátæks fólks til menntunar.
7. Auka útgjöld til heilbrigðismála, og að ríkið útvegaði öllum betri læknisþjónustu.
8. Miðstýrðu þjóðfélagi með sterku ríkisvaldi.

Þegar nasistar komust til valda var efnahagslífið keyrt áfram með hagsmuni ríkisvaldsins í huga. Þeir þjóðnýttu af miklum móð. Ríkið átti að reka sem flest fyrirtæki. Einkaeignir voru gerðar upptækar í Þýskalandi eftir að Hitler komst til valda í stórum stíl, líkt og gert var í Sovétríkjunum þegar kommúnistar komust til valda og á Kúpu eftir hina sósíalísku byltingu þar svo dæmi séu tekin.

Menn ættu að sjá af framansögðu að það er algerlega út í hött að kalla nasista hægri öfgamenn. Þeir eru miklu fremur vinstriöfgamenn.

Sindri Guðjónsson

Mánudagspósturinn 9. maí 2005

Ekki kom á óvart að brezki Verkamannaflokkurinn skyldi hafa sigur í þingkosningunum í Bretlandi sem fram fóru sl. fimmtudag. Hins vegar verður sigurinn að teljast í bezta falli varnarsigur eins og komið hefur fram í fjölmiðlum. Flokkurinn hefur nú aðeins þingmeirihluta upp á 67 þingsæti miðað við 167 eftir kosningarnar 2001. Þetta þýðir að mjög erfitt kann að reynast fyrir Tony Blair að koma ýmsum málum í gegnum þingið á kjörtímabilinu, ekki sízt í ljósi þess að fjölmargir af hans eigin þingmönnum eru honum andsnúnir og þá einkum þeir sem eru mjög vinstrisinnaðir. Er talið líklegt að stutt sé orðið eftir af setu Blairs á stóli forsætisráðherra og að Gordon Brown, fjármálaráðherra, muni fyrr en síðar taka við.

Taki Brown við, sem er frekar spurning um hvenær en ekki hvort, þykir líklegt að Verkamannaflokkurinn muni sveigjast nokkuð til vinstri, en undir stjórn Blairs hefur flokkurinn færst meira til hægri en nokkurn tímann áður. Þessu hafa vinstrimenn innan hans kunnað afar illa sem og margir kjósenda hans. Hins vegar er ekki neinum almennilegum valkosti fyrir að fara vinstramegin við Verkamannaflokkinn. Þetta hefur þýtt að Blair hefur talið sig nokkið öruggan með að vinstrimenn upp til hópa kysu ekki annað en flokkinn þrátt fyrir að vera ósáttir við að hann hafi færst til hægri og sömuleiðis ekki sízt við þá ákvörðun Blairs að ráðast inn í Írak.

Þó er talið að Frjálslyndum demókrötum hafi tekizt að laða til sín talsvert af vinstrisinnuðu óánægjufylgi, þá sjálfsagt ekki sízt vegna andstöðu sinnar við Íraksstríðið. Frjálslyndi demókrataflokkurinn er þó í raun ekki mjög vinstrisinnaður heldur miðjuflokkur. Íhaldsflokkurinn græddi hins vegar sennilega lítið á að gagnrýna Blair fyrir lygar í tengslum við Íraksmálið, a.m.k. þegar kom að þeim kjósendum sem andvígir eru Íraksstríðinu, enda flokkurinn ekki andvígur innrásinni í Írak sem slíkri heldur aðeins gagnrýninn á það hvernig Blair stóð að þeirri ákvörðun að taka þátt í henni.

Íhaldsmenn bættu við sig 33 þingsætum sem er í sjálfu sér talsverður árangur en þeir höfðu vitanlega sett sér að komast í ríkisstjórn. Það var þó nokkuð ljóst að það myndi sennilega ekki takast ef marka mátti skoðanakannanir þó allt hefði auðvitað getað gerzt á kjördag, ekki sízt ef margir af kjósendum Verkamannaflokksins hefðu ekki neytt kosningaréttar síns. Það var einmitt það sem Blair og forystumenn flokksins óttuðust hvað mest og hvöttu því kjósendur hans til að sitja ekki heima.

Annað sem hugsanlegt er að gerist, þegar Gordon Brown tekur við sem forsætisráðherra og leiðtogi Verkamannaflokksins, er að flokkurinn, sem og ríkisstjórnin, verði minnan Evrópusambandssinnuður en verið hefur hingað til. Þetta er þó auðvitað engan veginn víst. Hins vegar hefur Brown jafnan verið talinn mun meiri efasemdarmaður um samrunann innan Evrópusambandsins en Blair, einkum þegar kemur að evrunni.

En hvernig sem mál munu þróast er ljóst að næsta kjörtímabil mun að öllum líkindum reynast ríkisstjórn Verkamannaflokksins erfitt.

---

Davíð Oddsson, utanríkisráðherra, benti á það í umræðum á Alþingi á dögunum, um málefni félagsskaparins Mannréttindaskrifstofu Íslands, að Amnesty International, sem aðild á að skrifstofunni, væri þeirrar skoðunar að mannréttindaskrifstofur ættu ekki að búa við opinberan stuðning. Jóhanna K. Eyjólfsdóttir, framkvæmdastjóri Amnesty International á Íslandi, sagði það vera misskilning að Amnesty leggðist gegn opinberum framlögum til mannréttindamála. Amnesty hafnaði sjálft styrkjum til að geta starfað í löndum þar sem einræði eða ógnarstjórn ríki.

Einmitt já. Ef þetta væri virkilega raunin, hvers vegna segir Amnesty International þá ekki bara að samtökin þiggi aðeins fé frá lýðræðislegum stjórnvöldum? Það væri ekkert að því ef það sem Jóhanna segir væri í reynd rétt. Þarna er þó augljóslega aðeins um að ræða verulega slappa tilraun til að réttlæta þá þversögn að Amnesty International telji það lykilatriði, til að tryggja sjálfstæði samtakanna, að þiggja ekki opinber fjárframlög á sama tíma og þau telja það lykilatriði að Mannréttindaskrifstofa Íslands fái opinber fjárframlög til að tryggja sjálfstæði hennar. Þverstæðan er auðvitað alger!

---

Ég minntist á nýja dagblaðið um daginn, Blaðið. Í frétt á Stöð 2 um daginn, í tilefni af því að fyrsta eintak blaðsins var gefið út, var m.a. haft eftir Sigurði G. Guðjónssyni, stjórnarformanns útgáfufélags blaðsins, að það yrði fréttablað með almennum fróðleik en að áherzlur verði þó aðrar en fyrir væru. Blaðið yrði „frjálst og óháð, skrifað af gamalreyndum og nýjum blaðamönnum“ og af þeim sökum sagðist Sigurður telja að Blaðið yrði allt öðruvísi en þau blöð sem fyrir væru á markaðinum. Ég verð nú að segja eins og er að þó ég fagni útgáfu Blaðsins, sem viðleitni til að auka fjölbreytni á íslenzkum fjölmiðlamarkaði, og óski aðstandendum þess alls hins bezta þá kem ég illa auga á þá meintu sérstöðu sem blaðinu er ætlað að hafa umfram þau blöð sem fyrir eru út frá þessum orðum Sigurðar.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Blair heldur velli – breytingar framundan?

Verkamannaflokkurinn sigraði í bresku þingkosningunum í gær. Þetta er í fyrsta skipti í sögu Verkamannaflokksins sem hann sigrar í þrennum kosningum í röð, en flokkurinn hefur nú setið við völd allt frá því að hann vann sögulegan sigur á Íhaldsflokknum þann 2. maí 1997. Í dag er leiðtogi flokksins, Tony Blair forsætisráðherra, 52 ára. Það er því ástæða fyrir hann vissulega til að gleðjast á þessum degi, enda hefur hann með þessum sigri náð þeim glæsilega árangri að leiða flokk þrisvar í röð til sigurs í breskum stjórnmálum. Er hann aðeins annar stjórnmálamaðurinn í sögu landsins sem nær þeim áfanga. Margaret Thatcher leiddi Íhaldsflokkinn til sigurs í þingkosningunum 1979, 1983 og 1987. Hún sat í embætti forsætisráðherra lengur en nokkur annar á 20. öld, í heil ellefu og hálft ár, á árunum 1979-1990.

Með kosningasigrinum í gær hefur því Tony Blair markað sér sögulegan sess og er orðinn sigursælasti leiðtogi í sögu Verkamannaflokksins, sem var stofnaður árið 1900. Þrátt fyrir að forsætisráðherrann geti glaðst yfir þeim árangri að hafa leitt flokkinn til sigurs í kosningunum marka úrslitin ekki eintóma gleði. Verkamannaflokkurinn missti mikið fylgi í kosningunum og þingmeirihluti hans hefur minnkað til muna. Í stað þess að hann hafi verið rúm 160 þingsæti er hann nú um 70. Það blasir því í senn bæði annað pólitískt landslag og nýr pólitískur veruleiki við Tony Blair á afmælisdeginum, eftir að hann hefur tryggt sér þriðja kjörtímabilið við stjórnvölinn. Búast má við því að hann þurfi nú mun frekar að semja við óánægjuöflin í flokknum og það verði því bæði erfiðara fyrir hann að ná í gegn málum sínum gegnum þingið og að stjórnarandstaðan eigi auðveldara með að höggva í hann og veita honum pólitíska áverka í ljósi naumari meirihluta.

Í þau átta ár sem Tony Blair hefur verið forsætisráðherra hefur hann getað farið sínu fram í ljósi gríðarlega öflugs þingmeirihluta og ekki þurft í raun að taka tillit til vinstrisinnaðasta arms flokksins. Hann hefur í raun getað farið sína leið og látið þar við sitja. Með þessum úrslitum breytist staðan að því leyti að nú reynir til muna á sáttasemjarataktík forsætisráðherrans til að þoka málum í gegn. Hann verður að spila meiri millileiki og venjast því að vera með brothættari meirihluta sem gæti leitt til þess að vissir þingmenn verði honum óþægur ljár í þúfu og leiki meiri sóló. Blair hefur því veikst til muna og verður vart úr þessu hinn sterki leiðtogi sem keyrir mál í gegn og þarf ekki að láta óánægjuöfl innan flokksins ráða stefnumótun sinni. Nú þegar meirihlutinn er aðeins um 70 sæti breytist því staðan að þessu leyti.

Má búast við að umræðan magnist enn frekar um það nú hvort Blair muni sitja til loka kjörtímabilsins. Fyrir kosningarnar staðfesti Blair að þetta væri hans seinasta kosningabarátta og hann ætlaði sér ekki að sitja lengur en út kjörtímabilið. Segja má að Verkamannaflokkurinn hafi í þessum kosningum unnið sigur þrátt fyrir Blair en ekki vegna hans, eins og í þingkosningunum 1997 og 2001 þegar hann var markaðssettur sem hinn öflugi og vinsæli leiðtogi. Í kosningabaráttu seinustu vikna hefur þessu verið allt öðruvísi farið. Verkamannaflokkurinn sem hefur verið byggður utan um vinsældir Blair seinasta áratuginn flaggaði öðrum ráðherra flokksins sem leiðtoga-material en hélt Blair á kantinum. En stjörnuljómi hans er farinn og segullinn á almenning er annar maður. Segja má að Brown sé orðinn forsætisráðherraefni kratanna, en Blair sitji eftir til hliðar sem leiðtoginn sem sé að fara að hætta eða sé þarna en sé þarna meira punt og skraut.

Segja má að Gordon Brown hafi verið sigurvegari þessara kosninga, en ekki Tony Blair eins og í hinum tveim kosningasigrum flokksins. Blair vissulega leiðir flokkinn áfram til valda í hið sögufræga þriðja kjörtímabil en hann er ekki sá sem er aðalstjarnan í raun, eins merkilegt og það hljómar. Það var Brown sem halaði inn sigur flokksins og var meginpunktur kosningabaráttu flokksins. Sást þetta best af nýlegri skoðanakönnun sem sýndi að væri Brown leiðtogi flokksins myndi hann hljóta 48% atkvæða. Hann fylgdi Blair eftir hvert fótmál og var sá sem mesta athyglin snerist um. Segja má að Brown hafi verið eins og skugginn á eftir forsætisráðherranum alla baráttuna og á hann var baráttan markaðssett. Blair var fastur í neikvæðri umræðu og beinlínis orðinn óvinsæll og því notuðu menn niðurstöður kannana og drógu Brown fram og tefldu meginpunkta baráttuna á honum.

Þetta er merkileg þróun í ljósi þess hvernig Blair hefur alltaf verið aðalsegull flokksins á kjósendur. Nú var hann hinsvegar eins og aðskotahlutur. Flokkurinn vissi varla hvernig ætti að auglýsa hann upp og beindu því miðpunktinum að mestu annað og fengu Brown fram í sviðsljósið með forsætisráðherranum. Sterk staða Blair í breskum stjórnmálum hefur því breyst mjög seinustu árin og ekki síst mánuðina og þessi kosningaúrslit munu leiða til þess að umræðan magnast um hvenær hann muni víkja. Líklegast er að það gerist á kjörtímabilinu að Blair víki af sviðinu og afhendi eftirmanni sínum innan flokksins valdataumana. Það er frekar ólíklegt að þau valdaskipti muni eiga sér stað við lok kjörtímabilsins eins og hann hafði sagt og langlíklegast að það gerist innan tveggja ára að nýr húsbóndi verði kominn í Downingstræti 10. Langlíklegast er að sá eftirmaður verði fjármálaráðherra hans, hinn fyrrnefndi Gordon Brown.

Úrslit kosninganna eru viss vonbrigði fyrir Íhaldsflokkinn. Í þriðja skipti í röð tapar hann fyrir Tony Blair og Verkamannaflokknum og þarf að halda áfram stjórnarandstöðu sinni og leita að nýjum megingrunni og tilveru á pólitískum vettvangi. Sú breyting hefur þó vissulega orðið á núna að flokkurinn hefur styrkst. Hann bætti við sig mörgum þingsætum í þessum kosningum og náði kjöri í mörgum kjördæmum sem Verkamannaflokkurinn hefur ráðið yfir. Það er vissulega styrkleiki og íhaldsmenn munu væntanlega byggja á því í vinnu komandi ára. Það er enginn vafi á því í mínum huga að íhaldsmenn verða að hefja nýja sókn og nýja vinnslu á sóknarfærum í hægristefnu á komandi árum. Michael Howard tókst í þessari kosningabaráttu að taka vissa grunnvinnu í að efla grunn flokksins og náði að styrkja hann mjög í kosningabaráttu seinustu vikna. Flokkurinn er samhentari og öflugri nú en áður í stjórnarandstöðu seinustu átta ára.

En betur má ef duga skal fyrir íhaldsmenn. Það er ljóst að flokkurinn hefur náð að bæta við sig rúmlega 30 þingsætum og hefur náð að lyfta sér af þeim botni sem hann fór á í afhroðinu mikla 1997 og bætti sig verulega frá kosningunum 2001, þegar flokkurinn í raun stóð í stað. Nú er hinsvegar komið að krossgötum fyrir Íhaldsflokkinn í starfi sínu. Þar þarf að fara fram mikil endurnýjun í forystuliði að mínu mati og ekki síður hugmyndafræðileg vinna við að bæði marka flokknum nýja tilveru og sóknarfæri. Það er alltaf svo að nýjir leiðtogar koma til sögunnar og þessi grunnvinna skilar árangri. Við sjáum bara hvernig Verkamannaflokkurinn hafði það lengi vel. Þeir voru í stjórnarandstöðu í heil 18 ár og áttu lengi í miklu basli við að marka sér grunn til að lyfta sér til nýrra hæða. Það tókst og það mun íhaldsmönnum takast, fyrr en síðar. Hvort Michael Howard leiðir það starf er óvíst, en hitt er ljóst að hann á stóran þátt í að sú grunnvinna hefur hafist af krafti.

Frjálslyndir demókratar styrktu stöðu sína í kosningunum og náðu sínum bestu kosningaúrslitum í marga áratugi. Undir forystu leiðtoga síns, Charles Kennedy, hefur flokkurinn styrkt sig sem þriðja aflið í breskum stjórnmálum og hefur eflt sig í pólitíska litrófinu og hefur leitt flokkinn af krafti og fylgt eftir árangri forvera síns, Paddy Ashdown. Enginn vafi leikur á því að afstaða flokksins í Íraksstríðinu fyrir tveim árum hafi styrkt flokkinn. Hann var eini flokkurinn sem tjáði afgerandi andstöðu gegn stríðinu og hefur náð fylgi út á það með greinilegum hætti. Segja má þó að sú andstaða hafi rist dýpra en það, enda var Verkamannaflokkurinn klofinn í málinu og leiddi það til þess að margir öflugir forystumenn hans fóru þaðan. Sérstaklega vakti athygli að hinn brottrekni þingmaður úr flokknum, George Galloway, náði kjöri í Bethnal Green og felldi þingmann kratanna, hina þeldökku Oonu King. Þau úrslit gerðu marga krata orðlausa og flutti Galloway mikla ádrepu yfir Blair og sínum gamla flokki er hann fagnaði sigrinum.

Það var þreytulegur en þó glaður Tony Blair sem ávarpaði stuðningsmenn sína í Sedgefield í gærkvöldi eftir að hann náði þar kjöri í sínum síðustu þingkosningum. Hann var ánægður með sigur sinn í kjördæminu og flokksins á landsvísu. Það var þó ljóst af tali hans og fasi að sigurinn er mjög súrsætur. Meirihluti hans er eins og fyrr segir mun tæpari en áður og svigrúm hans til forystu í takt við það sem verið hefur er mjög takmarkað. Við blasir að kjósendur séu að senda honum þau skilaboð að hans tími sé liðinn. Við blasir að breytingar verði brátt í breskum stjórnmálum. Eftir tæplega áratug á valdastóli eru augljós þreytumerki á pólitískri forystu Tony Blair og pólitískt leiðarljós hans hefur leitt flokksmenn inn á braut sigurs en þó markast leiðin framundan af nokkurri óvissu. Við blasir þó að vaktaskipti verði fyrr en seinna og Gordon Brown setjist við stýrið á þessu kjörtímabili. Eitt merkilegasta slagorð kosningabaráttunnar var jú Vote Blair – Get Brown.

Enginn vafi er á því að Tony Blair hefur stefnt að því að slá met hinnar kraftmiklu járnfrúar, Margaret Thatcher, sem sat lengur á forsætisráðherraferli en aðrir í seinni tíma stjórnmálasögu. Vissulega getur Blair náð því, enda náð kjöri á valdastól á kjörtímabil sem getur varað í allt að fimm ár. Ef hann situr til loka þess án þess að boða til kosninga áður hefur hann setið samfellt í þrettán ár og hefur þá náð að skáka frú Thatcher. Blair er ekki gamall maður, aðeins 52 ára og fagnar þeim árafjölda á afmælisdegi sínum í dag. En líkurnar á því að forsætisráðherrann sitji tímabilið á enda teljast vart miklar. Þreyta kjósenda og ekki síður flokksmanna með pólitíska forystu Blairs er orðin mjög greinileg. Vaktaskipti blasa því við á komandi árum. Breytingar eru framundan. Þrátt fyrir sögulegan sigur og nokkurn áfanga stendur afmælisbarn dagsins á krossgötum. Þrátt fyrir að vera orðinn sigursælasti leiðtogi vinstrimanna í pólitískri sögu landsins er óneitanlega að koma endastöð hjá Tony Blair á pólitískum leikvangi.

Stefán Friðrik Stefánsson
stebbifr(a)simnet.is

Why bother? Determinants of tournout in the European elections

Nú þegar Evrópusambandið er að vaxa og þróast í áttina að „sameinaðri” Evrópu er ekki úr vegi að menn velti fyrir sér kosningahegðun og kosningaþáttöku þeirra íbúa sem þar búa. Frá því að Rómarsáttmálinn var undirritaður hefur Evrópusambandið verið að stækka og telur nú 25 lönd. (voru fimmtán lengi vel). En þó svo að ákveðnir stjórnmálamenn og öfl einbeiti sér að því að Evrópa verði sambandsríki er ekki þar með sagt að allir íbúar Evrópu fylgi þeim fast á eftir í skoðunum og deili með þeim þessum vilja. Fjarri fer því. Dæmi um mikla andstöðu innan „mikilvægra” Evrópulanda sjáum við í auknum mæli t.d. hjá almenningi í Bretlandi og stjórnvöldum á Ítalíu. En gott og vel. Þessi greinagerð fjallar ekki um tilvist Evrópusambandsins og ekki stendur til að koma með rök með eða á móti því sem sambandið stendur fyrir. Hérna verður skoðuð kosningahegðun íbúa sambandsins og aðallega miðað við þingkosningarnar til Evrópuþingsin 1999.

Mikko Mattila (stjórnmálafræði, Háskólanum í Helsinki) rannsakaði kosningaþátttöku fimmtán (þá allra) ríkja árið 1999. Hann bar þátttöku í þeim kosningum saman við þátttöku í kosningum áður og bar upp ýmsar kenningar um það af hverju kosningaþátttakan var eins og raun bar vitni og hvað mætti gera til að bæta hana. Rannsókn hans byggir bæði á tölulegum staðreyndum og fyrri rannsóknum. Hann veltir fyrir sér ýmsum kenningum um kosningahegðun Evrópubúa og reynir að finna þær breytur sem valda því af hverju fólk kýs eða kýs ekki.

Léleg kosningaþátttaka
Ekki er til nein ein skýring á því af hverju kosningaþátttaka til Evrópuþings er ekki meiri en raun ber vitni. Hægt er að telja til nokkrar ástæður þess að fólk gefur sér ekki tíma til að mæta á kjörstað og nýta sér „réttindi” sín til að kjósa. Sumir myndu telja að menn ættu að nýta sér það að geta haft áhrif á gang mála. En í framhaldi af þeirri hugsun vaknar auðvitað upp sú spurning um það hvort að fólki finnist það vera að hafa einhver áhrif á gang mála í Evrópu og ESB með því að kjósa.

Allar tölur sýna að því ,,nær” sem kosningar eru því meiri er kosningaþátttaka, sbr. að kosningaþáttaka er meiri í sveitastjórnarkosningum en Alþingiskosningum á Íslandi. Þannig er hægt að draga upp þá kenningu að fólki finnist það ekki vera að hafa raunveruleg áhrif á gang mála á Evrópuþinginu með því að fara og kjósa. [T.d. mætti rökstyðja þetta þannig að maður sem búsettur er í Þrándheimi finnst hann ekki vera að hafa áhrif á gang mála með því að kjósa frambjóðenda frá Osló á þing Evrópusambandsins. Innsk. Höfundar – gfv.]

Það er auðvitað erfitt að gefa sér það að fólki „finnist” það ekki vera að hafa áhrif eins og í áðurnefndu dæmi. Það eru innanlandsstjórnir aðildaríkjanna sem taka ákvarðanir um skatta og innanríkismál og því er óljóst hvaða ímynd íbúar Evrópu hafa af Evrópuþingi og enn óljósara er hvaða kröfur þeir gera til þingsins almennt. (Rétt er að taka fram að það er ekki hægt að gefa sér hvað fólk hugsar í rannsóknum sem þessu. Þetta er hins vegar alveg rökrétt sjónarmið. Bara ekki hægt að flokka sem háða breytu)

Verðmæti þess að kjósa…
Það er hægt að segja að það kosti eitthvað að kjósa. Fólk tekur sér tíma frá amstri dagsins og fer á kjörstað. Væntanlega hafa flestir einnig eytt einhverjum tíma í að kynna sér menn og málefni líðandi stunda. Þá koma upp hlutir eins og hvort að kosningar séu haldnar á virkum degi eða um helgi, hvort að þær séu um sumar eða um vetur og svo frv. Þetta er allt gild rök fyrir því hvort að fólk kemur á kjörstað eða ekki.

Hafa skal í huga að það eru einstaklingar sem kjósa en ekki þjóðir. Það er þess vegna erfitt að segja að einhverjir ákveðnir aðilar kjósi ekki eða eitthvað í þá áttina. Á hinn bóginn er ekki að hægt að flokka niðurstöðurnar öðruvísi en eftir þjóðum.

Ef við gefum okkur að fólk hafi nú áhuga á kosningunum, og telji í framhaldi af því að atkvæði þess skipti máli, hvað er það þá sem dregur fólk á kjörstað? Skv. rannsóknum Mattila myndi kosningaþátttaka strax aukast um 10% ef að kosningar yrðu alltaf haldnar um helgi. Fólk er upptekið á virkum dögum við vinnu, skóla og svo frv. Þetta telur Mattila að megi leysa með því að kjósa um helgi eins og áður sagði. Hann tekur málið reyndar aðeins lengra og leggur til að kosið verði á t.d. sunnudögum og mánudögum til að mæta kröfum þeirra sem vilja kjósa á virkum dögum.

Mattila gefur sér einnig að kosningaþátttaka myndi snaraukast ef fólk yrði skyldað til að kjósa. Þá erum við auðvitað komin á grátt svæði hvað varðar frelsi fólks og þarna eru kosningarnar í raun orðnar mjög ,,dýrar.” En þetta er hins vegar gert í nokkrum löndum. Þar er skylda að kjósa. Þá veltir maður samt fyrir sér hvort að fólk sé á annað borð að kjósa eftir málefnum eða hugsjónum eða hvort að það er bara að uppfylla þessu ákveðnu skyldu sem á þeim hvílir. Þó svo að fólk mæti á kjörstað af skyldu þýðir það ekki að það hafi kynnt sér menn og málefni þess sem verið er að kjósa um.

Einnig er velt upp þeirri hugmynd (án þess þó að segja hvort hún sé rétt eða röng) að halda kosningar til Evrópuþings á sama tíma og verið er að kjósa í viðkomandi landi. Það er auðvitað mjög flókið mál og nánast óframkvæmalegt. Að sjálfsögðu væri hægt að gera það í einu og einu landi en til að kosningar til Evrópuþings séu markvissar þarf líklega að kjósa á sama tíma um öll sætin sem þýðir að allar þjóðirnar þyrftu að gera það á sama tíma. Hægara sagt en gert. En Mattila veltir sér ekki mikið upp úr þessari hugmynd. Dregur hana bara upp á yfirborðið.

Tenging og tilfinning Evrópubúa við Evrópuþingið
Eins og áður kemur fram telur Mattila að í einhverjum tilfellum finni kjósendur þeir ekki geta haft áhrif á Evrópuþingið. Einnig kom áður fram að það er ekki vitað hvaða kröfu kjósendur gera til þingsins.
Hins vegar telur Mattila að kosningaþátttaka gæti aukist ef að kjósendur gætu hafa meiri áhrif á val kjörinna fulltrúa á þingið með öðrum hætti en að fara bara og kjósa. Það eru tvö atriði sem dregin eru upp.

Annars vegar væri mögulegt að hafa opna lista þar sem kjósendur gætu ekki aðeins merkt við einn lista heldur einnig fært menn til á honum og gert ,,nauðsynlegar” breytingar. Hins vegar gefur Mattila sér að það væri hægt að færa fulltrúa nær kjósendum með því að það væri ekki aðeins kosinn fulltrúi fyrir landið heldur kjósi sýslurnar/kjördæmin sér fulltrúar sem síðan fer fyrir hönd sýslunnar og landsins á Evrópuþingið. Gróft dæmi ef slíkt færi fram á Íslandi: T.d. myndi SV-land og Suðurland kjósa einn fulltrúa saman og Vestfirðir, Norðurland og Austurland kjósa sér annan. Þessi tveir yrðu síðan fulltrúar Íslands á þinginu. Þarna erum við aftur komin á Þrándheim – Osló dæmið sem minnst var í upphafi.

Mattila leggur einnig fram þá kenningu ( og byggir hana á öðrum rannsóknum) að fyrir suma skipti ESB meira máli en aðra, þ.e.a.s. það virtist mismikilvægt að kjósa og hafa áhrif frá einu landi til annars. Það eru nokkrar ástæður fyrir þessu. Í löndum sem eru að koma ný inn í sambandið er kosningaþátttakan mun meiri en annarsstaðar. Þá ríkir mikill áhugi um sambandið og fólk er að öllu líkindum vel upplýst um starfssemi þess þar sem síðustu árin hefur farið fram mikil umræða í viðkomandi landi um evrópumál. Í þeim löndum sem lengi hafa verið í Evrópusambandinu virðist fólk jafnvel missa áhugann á málefnum þess og sér lítinn tilgang í að mæta á kjörstað.

Einnig er hægt að skoða hvað íbúar Evrópusambandsins telja sig vera að ,,græða” fjárhagslega á veru sinni þar. Þau lönd sem þiggja mikið frá Evrópusambandinu virðast vera með nokkuð góða kosningaþátttöku á meðan þau lönd sem borga mikið í sambandið virðast ekki hafa áhuga á að mæta á kjörstað. Það hefur einnig með það að gera hvernig tilfinningar og tengingar fólk hefur við Evrópusambandið. Áður minntist ég á að vaxandi óánægja er meðal almennings í Bretlandi með Evrópusambandið. Finnst mörgum að Bretar séu að taka á sig hluti sem þeir vilja ekki og á sama tíma borga mikla peninga í sambandið. Þetta verður til þess að hluti þjóðarinnar hunsar kosningarnar og telur þær ekki koma sér við. Menn geta svo deilt um hvort að það sé rétt eða rangt þar sem þeir sem kjósa ekki hafa ekki áhrif á gang mála.

Hvað virkar best?
Það hefur ekki verið auðvelt fyrir Mattila að taka saman upplýsingar um kosningaþátttökuna árið 1999 og vinna upp úr þeim bæði kenningar um kosningarnar og að ætla að setja fram tölur og staðreyndir um hvernig hlutirnir hefðu getað verið ef hitt og þetta hefði verið tekið með inn í reikninginn.

En hann býr til formúlur sem ,,reikna út” hvernig kosningaþátttakan var og hvernig hún hefði getað orðið betri. (hann þarf auðvitað enga formúlu til að sjá hvernig kosningarnar voru þar sem það lág fyrir. Hins vegar notað hann þær upplýsingar til að fylla upp í formúluna.

Kosningaþáttakan á fyrrnefndum kosningum er í raun háða breytan í fyrstu formúlunni sem Mattila setur upp. Þar byggir hann gruninn að formúlunni með þeim upplýsingum sem hann hefur undir höndum. Í raun mætti segja að þarna sé hún hrá og ekkert hafi áhrif á hana og enginn samanburður liggur við formúluna. Þess vegna segir hún okkur ekkert svo mikið nema bara það sem þegar hefur gerst.

Í annarri formúlunni bætir hann inn í formúluna staðbundnu kosningunum í hverju landi fyrir sig. Þannig er hægt að bera saman eitt ákveðið land hvernig kosningaþátttakan var í þingkosningum þess lands og hvernig hún er svo í Evrópuþingkosningunum 1999. Þá er mælikvarðinn annar og ,,heima” þingkosningarnar eru orðin háða breytan. Niðurstöðurnar úr þessari formúlu eru s.s. ekki bindandi þar sem mikill munur er á einstökum þjóðum ESB. Í sumum löndum er kosningaþátttaka alltaf lítil og en það sem kemur á óvart eru lönd eins og Svíþjóð þar sem kosningaþátttaka er oftast um og yfir 80% en í Evrópu-kosningunum var þátttakan undir 40%. Með því að fella þátttökuna í heimakosningunum inn í formúluna er komin marktækari formúla.

En ennþá er formúlan ekki fullkomlega marktæk. Kosningar geta farið fram um helgi í landi A en á virkum degi í landi B og því erfitt að bera þau lönd saman samkv. staðlaðri formúlu. Samt reynir Mattila að breyta formúlunni þannig að hægt sé að útiloka öll skekkjumörk.
Það sem við fáum mest út úr þriðju formúlunni er að með henni er hægt að vissu leyti að sjá ,,hvað hefði geta orðið” og ,,hvað gæti orðið”. Með því að skoða kosningaþátttöku í staðbundnum kosningum er nokkurn veginn hægt að spá fyrir um hvernig kosningin ætti að koma út í Evrópukosningum. Þannig byggir Mattila upp töflu sína sem birtist á bls. 465 í skýrslunni.
Kosningaþátttaka var rétt rúmlega 50% en með því að leggja upp formúluna vill Mattila meina að kosningaþátttakan gæti verið rétt yfir 60%. Skilyrðin eru að það séu opnir lista, kosið eftir héröðum og að kosið sé um helgi. Með því að skoða hvernig kosningaþátttak var t.d. um helgar er hægt að bæta því inn í formúluna og sjá fyrir um hvernig það hefði haft áhrif á heildarútkomuna. Auðveldast er að tala um Evrópusambandið í heild sinni hér heldur en að fara að útlista eina og eina þjóð.

Það eru greinilega margir hlutir sem hafa áhrif á kosningaþátttöku og mikið rannsóknarverkefni að finna út hvaða aðstæður hafa áhrif á kosningahegðun almennings. Í þessu ákveðna tilfelli eru Evrópulöndin mjög ólík hvað varðar menningu hegðun, sögu, íhaldssemi, þjóðernisgildi og svo frv. þannig að það er erfitt að setja alla undir einn hatt. Hins vegar leysir ,,formúla 3” þann vanda þar sem hægt er að setja inn hins ýmsu skilyrði inn í hana til að fá rökgilda niðurstöðu.

Kenningarnar sanna sig að nokkru leyti sjálfar og úrtakið er að sjálfssögðu allir þeir Evrópubúar sem eiga aðild að Evrópusambandinu. (þ.e.a.s. árið 1999)

En af hverju svona?
Það erfitt fyrir 1.árs stjórnmálafræðinema að ætla að gagnrýna ritgerð/skýrslu annars stjórnmálafræðings sem greinilega hefur miklu meiri reynslu og þekkingu en undirritaður. Mikko Mattila tekur sér erfitt verkefni fyrir hendur og leysir með sóma. Að sjálfsögðu er hann mikið að velta fyrir sér hlutunum sem áhrif hafa á kosningarhegðun íbúa þeirra landa sem aðild eiga að ESB.

Persónulega tel ég að það eigi vel við að fólki finnist það ekki vera að hafa áhrif á gang mála í Evrópu með því að kjósa á Evrópuþing. Þingið er að mestu áhrifalaust (þó svo að völd þessu séu smátt og smátt að aukast) og lýðræðikerfið í Evrópusambandinu hefur verið veikt hingað til. Ríkum þjóðum finnst þau borga of mikið til að ,,halda uppi” fátækari þjóðum (á meira við í dag en árið 1999 þar sem austur – Evrópu löndin hafa komið inn síðan þá) og hunsa því að miklu leyti þátttöku í störfum sambandsins. Þannig tel ég að Evrópusambandið sé orðinn leikklúbbur hinnar opinberu ,,elítu” og snýst meira orðið um skrifræði en fókusinn sem upphaflega var á að mynda tollabandalag og fríverslun er að mestu horfinn. Samt skal ég viðurkenna það eru s.s. ekki góð rök að hunsa kosningar af því að maður ,,fílar” ekki eitthvað við málið. Léleg kosningaþátttaka er alltaf svartur blettur á þjóðum sem eyddu mikilli orku í að öðlast réttinn til að kjósa.

Mattila kemur hins vegar með góðar athugasemdir um hvernig lækka megi þann þröskuld sem oft virðist vera á kosningaþátttöku. En það á alveg eins við annars staðar. Kosningaþátttaka myndi líklega minnka á Íslandi ef við myndum byrja að kjósa á miðvikudögum en ekki laugardögum ( að sama skapi myndi kosninga ,,stemningin” minnka). Fólk getur átt við lista með því að stroka út nöfn, kjörfulltrúar eru átómatískt nálægt kjósendum af því að við búum í litlu landi.

En rannsókn Mattila er áhugaverð fyrir þessar formúlur og það er gaman að sjá hvernig hægt er að ,,reikna” út hegðun manna eftir stærðfræðiformúlu.

(Ritgerð þessi var unnin sem verkefni í Samanburðarstjórnmálum - GFV)

Gísli Freyr Valdórsson

Mánudagspósturinn 2. maí 2005

Enn er komin upp umræða í fjölmiðlum um félagsskapinn Mannréttindaskrifstofu Íslands og kröfur um að íslenzkir skattgreiðendur verði látnir fjármagna starfsemi hans. Ég hef áður fjallað um þetta mál hér og sama er að segja um hið ágæta vefrit Andríki.is. Björn Bjarnason, dómsmálaráðherra, hefur ennfremur ítrekað fjallað um þetta mál á heimasíðu sinni Björn.is. Forsaga málsins er í stuttu máli sú að ráðuneyti dómsmála og utanríkismála hafa á undanförnum árum hvort um sig fengið úthlutað árlega fjórum milljónum króna til að verja til mannréttindamála. Þessi framlög hafa síðan 1999 eingöngu runnið til eins aðila sem vinnur að mannréttindamálum, Mannréttindaskrifstofu Íslands. Fyrir vikið hefur öðrum aðilum, sem starfa að sömu málum, ekki staðið þessi framlög til boða.

Sérstakur samningur var á milli stjórnvalda og Mannréttindaskriftofu Íslands um þetta fjárframlag sem m.a. gerði ráð fyrir því að hluti af upphæðinni sem skrifstofan fékk úthlutað rynni til Mannréttindastofnunar Háskóla Íslands. Um áramótin 2003-2004 ákvað Mannréttindaskrifstofa Íslands einhliða að láta Mannréttindastofnuninni ekki lengur í té hluta framlagsins frá stjórnvöldum. Þetta fréttu stjórnvöld hins vegar ekki fyrr en sl. sumar – en þó ekki frá Mannréttindaskrifstofunni heldur Mannréttindastofnun Háskólans. Um sama leyti óskaði Mannréttindaskrifstofan eftir auknu framlagi frá stjórnvöldum til starfsemi sinnar.

Í kjölfarið var málið eðlilega endurskoðað af stjórnvöldum, enda hafði Mannréttindaskrifstofan í raun rift samningnum um fjárveitinguna frá hinu opinbera með því að hætta að veita hluta hennar til Mannréttindastofnunar Háskólans. Var loks ákveðið að það fé, sem ráðuneytum dómsmála og utanríkismála væri úthluta til mannréttindamála á fjárlögum, yrði ekki lengur eyrnamerkt aðeins einum aðila sem starfaði að mannréttindamálum heldur yrði öllum slíkum aðilum heimilað að sækja um styrk af því fé. Einfaldlega yrði gætt jafnræðis í þessum efnum ólíkt því sem áður var þegar Mannréttindaskrifstofan sat ein að fjárframlaginu.

Þetta þykir Mannréttindaskrifstofu Íslands óásættanlegt og telur það lykilatriði til að tryggja sjálfstæði skrifstofunnar að hún fái úthlutað fé frá stjórnvöldum. Furðulegt er í því sambandi að velta fyrir sér þeirri staðreynd að Íslandsdeild Amnesty International, sem er aðili að Mannréttindaskrifstofunni, segir í stefnuskrá sinni að samtökin þiggi ekki fé frá stjórnvöldum né stjórnmálaflokkum einmitt í því skyni að tryggja sjálfstæði sitt. Þessu er greinilega eitthvað öfugt farið með Mannréttindaskrifstofuna. Þverstæðan er auðvitað alger!

Ákvörðun stjórnvalda hefur m.a. verið kölluð „árás á mannréttindi“ á Íslandi og sagt að Mannréttindaskrifstofunni sé haldið í fjársvelti. Staðreyndin er einfaldlega sú, eins og margoft hefur komið fram hjá stjórnvöldum og fleirum, að einkaaðilar geta ekki ætlazt til þess að vera áskrifandi að fjárframlögum úr vösum skattgreiðenda eins og Mannréttindaskrifstofan virðist halda í þessu tilfelli.

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Ásdís Halla kveður stjórnmálin – tímabundið vonandi

Í gær var tilkynnt að Ásdís Halla Bragadóttir bæjarstjóri í Garðabæ hefði verin ráðin sem forstjóri BYKO. Ásdís Halla hefur beðist lausnar frá starfi sínu sem bæjarstjóri og mun taka við nýju starfi í lok maí. Það er mjög leiðinlegt að heyra að Ásdís Halla sé að hverfa úr stjórnmálum. Ég vona að það verði aðeins tímabundið og að hún snúi sér aftur að stjórnmálum síðar. Ég skal útskýra af hverju.

Ásdís Halla er sú stjórnmálakona sem á mínu hæstu virðingu. Árangur hennar í Garðabæ er gott dæmi um leiðtogahæfileika hennar og framtakssemi. Hún gekk greinilega inn í það starf með miklar hugsjónir og hefur unnið hvern dag síðan þá til að koma hlutum í verk og gera Garðabæ að betri bæ. Það sem ber hæst að nefna er sú stefna sem hún hefur myndað í menntamálum í bænum. Frelsi til að velja hefur verið aukið svo um munar og verk hennar verða skráð sem góður árangur í sögubækurnar. Sú menntastefna sem lögð hefur verið fram í Garðabæ er fordæmisgefandi og mun gagnast okkur sjálfstæðismönnum vel þegar við komumst til áhrifa á ný í borginni á næsta ári.

Ásdísi Höllu hefur tekist að forðast dægurþras stjórnmálanna og hefur látið verkin tala þess í stað. Þannig hefur hún öðlast virðingu og náð árangri. Ásdís Halla virðist aðeins hafa starfað í stjórnmálum til að ná árangri og hafa áhrif á samfélagið upp að því marki sem stjórnmálamenn geta.

Í viðtali í Ísland í dag í gærkvöldi sagði Ásdís Halla þá lykilsetningu sem gerir hana að mínu mati að einstaklega merkilegum stjórnmálamanni: ,,Ég hef aldrei litið á stórnmál sem lifibrauð,” og
,,ég vil frekar líta á pólitík þannig að ef maður hefur einhverja ákveðna drauma sem maður vill láta rætast í einhverjum ákveðnum tilteknum málaflokkum, þá fer maður í þá og maður vinnu að því. Þetta snýst aldrei um umbættin eða stöðuna sem maður sjálfur er í á ákveðnum tímapunkti. Þannig að ég hef ekki haft neina drauma um einhver tiltekin embætti.”

Þetta er einmitt það sem ég tel að geri fólk að góðum stjórnmálamönnum. Þeir sem aðeins sækjast eftir stöðum, titlum og völdum eru ekki þess verðir að starfa í stjórnmálum þar sem flestir sem þannig hugsa þrá meira að koma nafni sínu hátt á loft heldur en að vinna hluti eftir hugsjónum og gera samfélagið betra. Með því er ég ekki að segja að fólk eigi ekki að sækjast eftir pólitískum embættum. Það þarf hins vegar að vera einhver hugsjón á bakvið sem nær lengra en maður sjálfur.

Um leið og það er mikil eftirsjá eftir Ásdísi Höllu úr stjórnmálum er rétt að minna á að hún er ung og á alla framtíðina fyrir sér. Hver veit nema stjórnmálin kalli á hana aftur?

Ég óska Ásdísi Höllu alls hins besta í framtíðinni
og vona og veit að henni muni vegna vel.

Gísli Freyr Valdórsson