Heimsvaldastefna vesturveldanna – helsta vopnið gegn þrælahaldi

Það var ekki fyrr en á 18.öld sem háar raddir fóru að heyrast þess efnis að þrælahald væri rangt, og að það bæri að stöðva. Menn um allan heim, af öllum mögulegum kynstöfnum, seldu og keyptu sér þræla á frjálsum mörkuðum. Það var hinsvegur á vesturlöndum á seinni hluta 18. aldar sem að menn tóku sig til og hófu baráttu gegn þessu svívirðilega óréttlæti meðan fólk annarsstaðar í veröldinni lét þetta vandamál sig ekki varða.

Bókin Bury the Chain eftir Adam Hochschild segir frá fyrstu samtökunum sem stofnuð voru til að berjast gegn þrælahaldi. Þau voru stofnuð árið 1787 í London, og stofnfélagar voru 12, þ.á.m. auðjöfrar og trúarleiðtogar. Bókin lýsir því hvernig þrælahaldi var tekið sem sjálfsögðum hlut um alla veröld á þessum tíma. Stjórnmálamenn, heimspekingar, trúarleiðtogar og hugsuðir um heim allan virtust allir sætta sig við þetta ástand, og fáir sem engir tjáðu sig um það.

Hið 12 manna félag gegn þrælahaldi hóf að kynna málstað sinn fyrir Bretum af alefli. Þeirra helsta markmið var að fá menn til að hugsa um þetta mál, og töldu að það hlyti að duga til að sannfæra almenning um ranglætið sem í þrælahaldi fælist. Með þessum hætti ætluðu þeir að snúa breska heimsveldinu gegn þrælahaldi. Þessi áform virstust langsótt, baráttan var löng, og andstaðan við félagið oft hatrömm, en á endanum hafði málstaður þeirra betur og almenningur og stjórnvöld sannfærðust um óréttlæti þrældómsins. Breska heimsveldið bannaði því þrælahald og tók að sér að útrýma því um víða veröld. Þeir silgdu víða um höf og fóru um borð í skip annarra þjóða til að leita að þrælum. Þegar þeir fundust voru þeir teknir með valdi af þrælasölunum og þeim gefið frelsi. Bretar voru í heila öld ,,alheimslögreglan”á þessu sviði. Það var vestræn heimsveldastefna sem stöðvaði þrælahald um heim allan, eftir langan barning og ásakanir um yfirgang af hálfu ýmissa þjóða frá öllum heimshornum sem töldu að ekkert væri rangt við þrælahald. Sem betur fer þá áttu Bretar fleiri byssur en aðrar þjóðir og því gátu þeir nánast útrýmt þrælahaldi bæði heimafyrir og annarsstaðar. Með tímanum breyddust hugmyndir vesturveldanna um ranglæti þrælahaldsins um víða veröld.

Það er í mikilli andstöðu við heimsmynd vinstrisinnaðra hugsaða og menntamanna að heimsveldisstefna vesturveldanna leiði nokkuð gott af sér. Hinir frjálslyndu kvimyndagerðamenn í Hoolywood eru ekki líklegir til að gera bíómynd um hetjulega baráttu Breta gegn þrælahaldi.

Áður en að breska heimsveldið sneri sér gegn þrælahaldi hafði þrælasala verið drjúg tekjulind fyrir breska hagkefrið. Bretinn John Stuart Mill sem lifði á þessum árum sagði: ,,Bretar hafa í hálfa öld eytt því sem samsvarar þjóðarframleiðslu margra ríkja í það eitt að loka strönd Afríku án þess að hafa af því nokkra einustu hagsmuni og fyrir málstað sem skaðar þá fjárhagslega.”

Já, þessu eigingjörnu vesturveldi!

Ef að þrælahald er ekki rangt, er ekkert rangt. 
- Abraham Lincoln

Sindri Guðjónsson

Mánudagspósturinn 25. apríl 2005

Nýtt dagblað mun víst hefja göngu sína innan skamms undir heitinu Blaðið. Frumlegt nafn. Framtakið er hins vegar ekki eins frumlegt þegar kemur að því hvernig blaðið á að vera, jú það á að vera „frjálst og óháð“. Þetta er nú sennilega einhver mesta klisja samtímans. Svo má gera ráð fyrir að blaðið eigi að vera hlutlaust líka þó það hafi ekki verið tekið sérstaklega fram. Í því sambandi vitna ég bara í auglýsingarnar fyrir Sunnudagsþáttinn á Skjá Einum á sínum tíma: „Enginn er hlutlaus!“

Nú má ekki skilja þessa byrjun mína sem svo að ég sé eitthvað á móti útgáfu Blaðsins. Ég fagna auðvitað auknum fjölbreytileika á íslenzkum fjölmiðlamarkaði. Það er bara almennt séð hið bezta mál. Fyrir utan það að ég hef afskaplega óljósa hugmynd, eins og sennilega flestir, um það hvernig þetta nýja blað á að vera eða hvernig það muni reynast. Það sem ég var að gagnrýna er það að fjölmiðlar hafa tilhneigingu til að gera að því skóna, beint eða óbeint, að þeir séu hlutlausir.

Það er auðvitað enginn algerlega hlutlaus, svo mikið er víst, sama hvað það er reynt. Menn eru í raun bara mishlutdrægir. Við erum öll þátttakendur í þessu lífi og höfum ákveðinna hagsmuna að gæta, höfum ákveðnar skoðanir á hlutunum og verðum fyrir alls konar áreiti sem hefur sín áhrif á það hvernig við nálgumst hlutina. Við erum ekki bara áhorfendur. Fyrir vikið finnst mér alltaf frekar skondið að heyra talað um t.d. „hlutlausan fréttaflutning“ og „óháða fjölmiðla“. Þetta er vitanlega ekki sízt bara ákveðin markaðssetning – enda hljómar þetta auðvitað voða vel.

En hvers vegna mega fjölmiðlar ekki bara vera yfirlýst pólitískir t.d. eins og í Bretlandi? Það er eiginlega eins og það sé eitthvað “tabú” hér á landi. Eitthvað sem megi ekki. Eitthvað sem tilheyrir fortíðinni. En hvað er að því þó einhverjir fjölmiðlar einfaldlega gæfu sig út fyrir það að vera pólitískir. Þeir hölluðust í ákveðna átt, styddu ákveðin sjónarmið og jafnvel flokka. Fólk vissi þá allavega hvar það hefði þá að því leyti. Mér finnst allt í lagi ef sumir fjölmiðlar væru þannig svona fljótt á litið. Ég myndi t.d. alveg vilja sjá pólitísk blöð gefin út hér á landi á ný í bland við þessi „frjálsu og óháðu“. Þyrftu auðvitað ekkert endilega að vera dagblöð, gætu t.d. verið blöð gefin út svipað oft og Viðskiptablaðið.

Ég veit annars ekkert hvort það væru rekstrarlegar forsendur fyrir slíkum blöðum eða hvort íslenskar aðstæður bjóða upp á slíkt. Og kannski eru pólitísku vefritin á netinu alveg nóg í þessu sambandi. En mér finndist allt í lagi að kanna með þennan möguleika. Hver veit nema slíkt gengi hér á landi? Um að gera að reyna að auka á fjölbreytnina!

Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturg(a)hi.is

Umræða um málefni Reykjavíkurflugvallar

Í vikunni var haldinn umræðufundur um málefni Reykjavíkurflugvallar í Öskju, náttúrufræðahúsi Háskóla Íslands. Þar tókust Egill Helgason þáttastjórnandi á Stöð 2 og og Jón Karl Ólafsson forstjóri Icelandair, á um málið og svöruðu fyrirspurnum úr sal. Fundurinn var haldinn á vegum Heimdallar og sjálfstæðisfélaganna í Nes- og Melahverfi, Vestur- og Miðbæjarhverfi, Hlíða- og Holtahverfi, Austurbæ og Norðurmýri. Var ánægjulegt að heyra af því að þessi fundur skyldi hafa verið haldinn og ef marka má fréttir var þar lífleg og góð umræða um málefni flugvallarins. Ekki veitir af umræðu um þessi mál. Hef ég talið mikilvægt varðandi Reykjavíkurflugvöll að í samfélaginu öllu verði frjó og góð umræða, þar sem teknir yrðu fyrir kostir og gallar flugvallar í Vatnsmýrinni og farið yfir málið frá víðu sjónarhorni. Þessi fundur hefur verið góður umræðupunktur og án vafa gagnlegur þeim sem hann sátu, burtséð frá því hver sé skoðun viðkomandi á vellinum, hvort hann eigi að vera áfram á höfuðborgarsvæðinu eða færast annað.

Um er að ræða stórmál, sérstaklega fyrir okkur sem búum úti á landi og þurfum á að halda góðum samgönguleiðum til höfuðborgarsvæðisins. En mín skoðun á málefnum vallarins er alveg skýr - ég vil að hann verði áfram á höfuðborgarsvæðinu. Það er alveg á hreinu, frá mínu sjónarhorni séð. Reykjavík er höfuðborg landsins, sem slík er hún vettvangur t.d. stjórnsýslu og stórfyrirtækja. Öllum er okkur á landsbyggðinni nauðsynlegt að nota flug sem samgönguleið til að sækja þjónustu. Enginn vafi er á því að mínu mati að Reykjavíkurflugvöllur er flugvöllur allra Íslendinga, vettvangur okkar allra, ekki bara Reykvíkinga. Að mínu mati og okkar hér sem erum úti á landi er flugið óneitanlega samgönguleið, lífæð okkar svæðis til höfuðborgarsvæðisins og nauðsynlegur punktur í okkar lífi. Reykjavíkurflugvöllur er mikilvægur okkur sem þurfum að fara um hann mörgum sinnum á ári til að komast suður til Reykjavíkur til fundahalda eða þá til að halda í lengri ferðir.

Ég nota mun frekar flugið en bílinn ef ég þarf að fara suður, til lengri eða skemmri tíma, einkum yfir vetrartímann. Er það eflaust vegna þess að þessi kostur er hraðvirkari og betri kostur til samgangna við höfuðborgarsvæðið. Þó Reykjavíkurflugvöllur sé mikilvægur punktur líta sumir íbúar á höfuðborgarsvæðinu jafnan á völlinn sem sitt einkamál og öðrum komi það ekki við hvernig unnið verði í málum hans á komandi árum. Það hefur allavega verið sjónarmið valdabræðings vinstrimanna sem ráðið hefur í borginni seinasta áratuginn. Rúm fjögur ár eru liðin síðan R-listinn hélt misheppnaða kosningu meðal borgarbúa um völlinn. Hún var misheppnuð í þeim skilningi að hún var bæði byggð á undarlegum forsendum og borgarbúar tóku ekki afstöðu að stóru leyti. Umræðan snerist að öllu leyti að mínu mati um hagsmuni Reykvíkinga og einblínt á vægast sagt þrönga hagsmuni. Landsbyggðarfólki gafst ekki kostur á að tjá sín sjónarmið og fara yfir það sem því þætti mikilvægast í sama máli.
Það er staðreynd, vægast sagt dapurleg staðreynd.

Rætt hefur verið um þann möguleika að flytja innanlandsflugið til Keflavíkur og leggja flugvöll á höfuðborgarsvæðinu niður. Ég er algjörlega andsnúinn þeim möguleika. Fyrir það fyrsta tel ég það dauðadóm innanlandsflugsins ef sú breyting yrði gerð. Ef flogið yrði til Keflavíkur og við tæki í kjölfar þess hálftímaakstur í borgina myndi tíminn frá brottför til komu í Reykjavík lengjast umtalsvert: að mínu mati það mikið að það verður betri kostur að keyra suður. Auk þess yrði maður þar á eigin bíl og þyrfti því ekki að vera bíllaus í borginni, sem gerist óhjákvæmilega fari maður með flugi. Það sem gerir það að verkum í okkar huga að flugið sé ákjósanlegri kostur er tímalengdin. Um er að ræða fljótvirkan samgöngukost til miðpunktar landsins. Höfuðborgarsvæðið er og verður alla tíð okkur mikilvægt og það er að mínu mati alveg lágmark að okkur séu tryggðar góðar samgöngur þangað og fljótvirkar. Flutningur innanlandsflugsins til Keflavíkur breytir meginsamgöngulínum með þeim hætti að borgin er komin úr grunnsamgöngulínum okkar að þessu leyti.

Fyrir það fyrsta í mínum huga snýst þetta mál um þá ábyrgð og þær skyldur sem höfuðborgin okkar þarf að bera gagnvart öllum landsmönnum öllum. Þar er allt í senn miðpunktur stjórnsýslunnar og þar á viðskipta- og menningarlíf landsins sínar höfuðstöðvar. Það er mjög einfalt í mínum huga að greiðar samgöngur allra landsmanna, til og frá Reykjavík, eru forsenda þess að höfuðborgin geti sinnt sínu hlutverki með eðlilegum hætti. Það er vissulega mál Reykvíkinga hvort þeir vilja hafa flugvöll innan borgarmarkanna eða ekki og önnur sveitarfélög hafa ekkert um það að segja. En meðan Reykjavík er höfuðborg Íslands, miðstöð stjórnsýslu landsins, máttarstoð og miðstöð menningar-, viðskiptalífs og samgangna í landinu þá er m.a. sátt um það að ríkissjóður, hinn sameiginlegi sjóður allra landsmanna, sé nýttur til þess að kosta uppbyggingu innanlandsflugsins í Reykjavík, þó á þenslutímum sé. Að þessu leyti lít ég svo á að höfuðborgin sé ennfremur mín. Um er að ræða málefni sem skiptir því ekki bara borgarbúa máli að því leyti.

Tvær hliðar eru vissulega á öllum málum. Það má ekki gleymast að það að leggja af miðstöð innanlandsflugs í Reykjavík mun þýða algjöra grundvallarbreytingu á samgönguháttum landsins og með því er að mínu mati kallað á uppstokkun á öðrum þáttum sem sameiginlega hafa verið byggðir upp af landsmönnum öllum. Það er því algjörlega ljóst að grunnniðurstaða mín er sú að verði þessi samgöngumiðstöð lögð af á höfuðborgarsvæðinu í þeirri mynd sem við þekkjum hana nú, þurfi og sé vart frá því komist að skilgreina að nýju bæði verkefni og ekki síður þjónustuhlutverk höfuðborgar Íslendinga. Eins og bent hefur verið á er það þó vissulega erfitt að orða það með þeim hætti í ljósi þess að stjórnsýsla ríkisins hefur um langt skeið fengið að þróast mjög óheft í Reykjavík á forsendum kunningjasamfélags innan borgarmúranna. Það er þó alveg grunnpunktur málsins að breytingar á stöðunni leiða til frekari breytinga en þeirra að loka vellinum og ætla að skutla honum eitthvað annað í burtu. Burtséð frá því er ljóst að með tilfærslu innanlandsflugsins frá þessum meginpunkti allrar stjórnsýslu verður breyting á þessu meginhlutverki Reykjavíkur sem höfuðborgar.

Í vikunni áttust formannskandidatarnir í Samfylkingunni við í sjónvarpsþætti. Var þar komið inn á málefni Reykjavíkurflugvallar. Mikla athygli vakti að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgarfulltrúi, sem gegndi embætti borgarstjóra í Reykjavík í tæp 9 ár, virðist engar prívat skoðanir hafa á þessu stóra og mikla máli - nákvæmlega engar. Opinberaðist þar að hún hefur sem slík engar skoðanir á því en talar í sífellu um málið út frá löngu úreltum forsendum og getur ekki staðfært sig á málið á árinu 2005. Það er með algjörum ólíkindum að manneskja sem er að gefa kost á sér til forystu í stjórnmálaflokki hafi enga skoðun á málinu frá eigin forsendum, sérstaklega því um er að ræða manneskju sem hefur leitt borgarmálin og verið forystumaður þessa stærsta sveitarfélags landsins. Það er mjög hvimleitt fyrir okkur á landsbyggðinni að sjá svona wannabe stjórnmálamenn sem tala í frösum og nýyrðaflaumi en geta ekki talað hreint út um málefni sem skiptir okkur máli, grunnmálefni í samgöngumálum. Einkum er það slæmt í ljósi þess að um er að ræða stjórnmálamenn sem eru að reyna að gera sig gildandi sem forystumanneskju á landsvísu af hálfu stjórnmálaflokks.

En það er svosem ekkert hægt að gera í því. Eftir stendur mikilvægi þess að hver og einn tali hreint út um málin. Það hef ég nú gert. Það er í sjálfu sér mjög auðvelt að tala út um málið frá eigin forsendum, þegar um er að ræða mál sem snertir mann jafnmikið og þetta mál. Samgöngulegar tengingar skipta máli hvað mig snertir, einkum í ljósi þess að ég bý á landsbyggðinni. Ég vil geta verið í góðum tengingum við höfuðborgarsvæðið og talið það sjálfsagðan hlut að geta með lítilli fyrirhöfn farið í flugvél og komist í kjarna miðpunktar stjórnsýslunnar og fleiri mikilvægra þátta með skjótum hætti. Í þessum efnum er talað er um flugvöllinn leiðist mér þegar menn eru að tala um þetta sem grunn hvort hann sé í Vatnsmýrinni. Það er að sjálfu sér aukaatriði að mínu mati. Grunnpunktur af minni hálfu er að hann sé á höfuðborgarsvæðinu. Það er innri ákvörðun yfirvalda í sveitarfélaginu hvar hann sé ætli Reykjavík og svæðið þar í kring að standa undir nafni sem höfuðborg og vera áfram sá miðpunktur sem hann hefur verið til fjölda ára.

En allt er þetta grundvöllur umræðu um málið í heildinni, þess vegna var þessi fundur sjálfstæðismanna í borginni um málefni flugvallarins í vikunni mjög mikilvægur. Í ljósi hans skrifaði ég þessar línur. Mér er málið mjög skylt og ég hef mínar skoðanir á því og sjálfsagt mál að koma þeim skoðunum til skila. Fyrir mig sem íbúa á norðanverðu landinu er flugvöllur á höfuðborgarsvæðinu samgönguleg tenging. Á þeim forsendum á ég mjög erfitt með að sitja þegjandi hjá þegar heyrast þær raddir að taka þá samgöngutengingu og beina henni annað. Það er algjörlega einfalt mál af minni hálfu. En megi umræðan um þetta mál blómstra og jákvætt er að hver tjái sig og sínar skoðanir með ákveðnum hætti. Það væri góðráð fyrir þá stjórnmálamenn sem ætla sér stóra hluti á landsvísu að tjá skoðanir sínar en reyna ekki að þegja málið með frasablaðri eins og dæmið sannar í vikunni. Það er eðlilegt að menn tali hreint út og segi sínar skoðanir óhikað.

Stefán Friðrik Stefánsson

Eignarhald á fjölmiðlum og Símanum

Ekki hefur mikið farið fyrir umræðu um skýrslu nefndar menntamálaráðherra um íslenska fjölmiðla sem nýverið var gerð opinber. Það má telja nokkuð undarlegt í ljósi þess að í skýrslunni er lagt til verulegt inngrip löggjafans á íslenskan fjölmiðlamarkað. Ef til vill skýrist það að nokkru af því að ekki hefur enn verið lagt fram lagafrumvarp á grundvelli skýrslunnar, auk þess sem þverpólitísk samstaða ríkti í nefndinni um þær leiðir sem lagðar eru til.

Nefndin hefur einkum þrjú yfirlýst markmið að leiðarljósi í tillögum sínum – að fjölbreytni í fjölmiðlum sé tryggð, ,,gott val” neytenda og að öflug upplýsingagjöf og gagnsæi ríki. Tillögur nefndarinnar skiptast í sjö þætti

A - Ríkisútvarpið verði áfram öflugt almannaþjónustuútvarp.
Nú þegar liggur fyrir Alþingi frumvarp um Ríkisútvarpið sem ég ætla ekki að fjalla um hér.

B - Settar verði reglur sem tryggi gagnsæi í eignarhaldi á fjölmiðlum.
Ég tel það jákvætt skref að settar verði reglur sem tryggi gagnsæi í eignarhaldi á fjölmiðlum. Það er lágmarkskrafa að almenningurr geti vitað hverjir eiga þá fjölmiðla sem flytja þeim fréttir svo þeir geti metið efnið út frá hugsanlegum tengslum eigendanna við fréttaefnið.

C - Reglur um leyfisveitingar til rekstrar ljósvakamiðla verði endurskoðaðar með það að markmiði að aðgreina ólíka miðla.
Hér gengur nefndin nokkuð langt að mínu áliti þar sem hún leggur til að opinberir aðilar þurfi að samþykkja meiriháttar breytingar á dagskrárstefnu þeirra fjölmiðla sem hlotið hafa opinber leyfi. Þetta hlýtur að teljast allstrangt skilyrði verði það ofan á, og í raun takmörkun á tjáningarfrelsi þeirra sem reka ljósvakamiðla.

D - Að eignarhald á fjölmiðlum með tiltekna útbreiðslu eða hlutdeild á markaði verði takmarkað við ákveðinn hámarks eignarhluta.
Nefndin telur það nokkuð óumdeilt að úrræði samkeppnislaga nægi ekki ein og sér til að ,,sporna við neikvæðum áhrifum samþjöppunar og samráðs fyrirtækja á fjölmiðlamarkaði”. Lagt er til að eignarhald verði takmarkað við 25% eignaraðild í þeim fjölmiðlum sem annaðhvort þriðjungur af mannfjölda notfærir sér daglega eða ef markaðshlutdeild fjölmiðilsins fer yfir þriðjung af heildarupplagi, heildarhlustun eða heildaráhorfi á hverjum fjölmiðlamarkaði um sig.

Þessar tillögur eru frábrugðnar lögum nr. 48/2004 sem ollu miklum deilum í fyrra og voru að lokum felld úr gildi, að því leyti að takmörkunin á eignarhaldinu er ekki bundin við fyrirtæki sem eru markaðsráðandi á öðrum sviðum heldur gengur jafnt yfir alla eigendur og er miðað við útbreiðslu viðkomandi fjölmiðils.

E - Reglur verði settar sem tryggi aukið val neytenda þannig að efnisveitur fái aðgang að ólíkum dreifiveitum og dreifiveitur fái flutningsrétt á fjölbreyttu efni.
Í stuttu máli er þessum reglum ætlað að sporna gegn áhrifum svokallaðs lóðrétts eignarhalds. Fjarskiptafyrirtækjum verði gert skylt að dreifa efni frá mismunandi fjölmiðlum sækist viðkomandi fjölmiðlar eftir slíkri dreifingu og fjarskiptafyrirtækið bjóði á annað borð upp á hana. Eins verði settar reglur sem geri mismunandi dreifiveitum (fjarskiptafyrirtækjum) kleift að fá til sín það efni sem þær kjósa og er á annað borð ætlað til dreifingar um slíkar veitur.

F - Að mótaðar verði reglur um ritsjórnarlegt sjálfstæði á fjölmiðlum.
Nefndin telur að slíkar reglur væru til bóta, í því skyni að hindra afskipti eigenda fjölmiðla af fréttaflutningi þeirra og sjálfstæðri dagskrárgerð. Ekki er lögð til sérstök löggjöf í þessum efnum en áhersla lögð á að slíkar reglur verði mótaðar í samráði við fjölmiðlana sjálfa og hagsmunasamtök blaða- og fréttamanna. Lagt er til að slíkar reglur innifeli skilyrði fyrir áminningu og brottvikningu einstakra blaða- og fréttamanna. Ég verð að játa að ég hef nokkrar efasemdir um gildi slíkra reglna. Ég tel að blaða- og fréttamenn muni alltaf hafa vissa tilhneigingu líkt og aðrar starfsstéttir til að þóknast sínum vinnuveitendum og er það fullkomlega eðlilegt. Einnig tel ég að það séu veruleg takmörk fyrir því hversu langt rétt er að ganga í því að slíta tengsl milli eigenda og ritstjórnar fjölmiðla. Menn setja kannski á fót fjölmiðil í því skyni að þar sé rekin ákveðin ritstjórnarstefna, og þá er rétt að menn hafi svigrúm til að hafa þar fólk sem framfylgir þeirri stefnu, þó auðvitað sé sjálfsögð krafa þeirra sem nýta fjölmiðlana að fréttaflutningur þeirra sé heiðarlegur og hlutlægur. Hér skiptir mestu að gagnsæi ríki um eignarhaldið svo almenningur geti áttað sig á hugsanlegum hagsmunatengslum..

G - Einföldun stjórnsýslu á þessu sviði þannig að málefni fjölmiðlanna séu sem flest á verksviði eins og sama stjórnvaldsins.
Þessi tillaga miðar að því að einfalda stjórnsýslu um málefni fjölmiðla.

Vangaveltur um tillögurnar
Það sem mest mun kveða að í þessum tillögum, verði lög sett á grundvelli þeirra, eru reglur um eignarhaldið. Sem fyrr segir miðast tillögurnar við að sami aðili geti ekki átt meira en 25% í fjölmiðli sem hefur þriðjungs útbreiðslu eða markaðshlutdeild. Hin umdeildu fjölmiðlalög sem sett voru síðasta sumar og felld úr gildi nokkrum vikum síðar kváðu á um 5% hámarkseignarhlutdeild fyrirtækja sem væru markaðsráðandi á öðrum sviðum viðskipta í fjölmiðlafyrirtækjum til að geta fengið útvarpsleyfi. Þá var samkvæmt lögunum óheimilt að veita útvarpsleyfi til fyrirtækja sem annað fyrirtæki átti meira en 35% hlut í. Einnig var tekið fyrir það að fyrirtæki sem hefði að meginmarkmiði rekstur óskyldan fjölmiðlarekstri fengi útvarpsleyfi auk þess sem sami aðili mátti ekki hafa á hendi útgáfu dagblaðs og rekstur ljósvakamiðils. Tillögur nefndarinnar nú ganga lengra að því leyti að nú má ENGINN eiga meira en 25% í fjölmiðlafyrirtæki sem nær áðurnefndu þriðjungsmarki. Þetta hlýtur að teljast all íþyngjandi. Maður sem opnar sjónvarpsstöð sem verður vinsæl neyðist til að selja þrjá fjórðu hluta hennar í hendur annarra þegar útbeiðslan nær tilsettu lágmarki. Slíkar reglur hljóta að virka letjandi á menn að hasla sér völl í þessum geira, því ef vel gengur er aldrei langt í hinn opinbera refsivönd. Það athugast að slík regla myndi byrja að svíða menn löngu áður en neins konar fákeppnis eða einokunarstaða væri komin upp. Engar skorður eru þó settar í tillögunum við því að sömu fjórir aðilarnir geti átt alla einkarekna fjölmiðla í landinu. Svo virðist sem aðalmarkmiðið með þessum tillögum um eignarhaldið sé að tryggja dreifða eignaraðild einstakra fjölmiðlafyrirtækja meðan lögin í fyrra beindust einkum að því að rjúfa tengsl fjölmiðla við stórfyrirtæki sem voru markaðsráðandi á öðrum sviðum.

Miðað við alla umfjöllunina sem varð um fjölmiðlamálið í fjölmiðlum í fyrra hlýtur að sæta nokkurri furðu hve litla umfjöllun skýrslan fær nú. Þverpólitísk sátt í nefndinni auk þess að ekki er enn komið frumvarp um málið vega eflaust þungt. Einnig kann hluti skýringarinnar að vera sá að það vill svo til að einkareknir fjölmiðlar sem flytja fréttir eru í nokkuð dreifðri eignaraðild og því koma mögulegar reglur á grundvelli tillagnanna ekki svo ýkja hart niður á þeim þó þær gætu komið hart niður á fjölmiðlafyrirtækjum undir öðrum kringumstæðum.

Sala Símans
Nú hyllir loks undir það að Síminn verði seldur. Því hljóta allir frjálshuga menn að fagna. Þau skilyrði sem eru sett varðandi söluna hafa sætt nokkurri gagnrýni sem ég get að mörgu leyti tekið undir. Skilyrði er að enginn einn aðili eignist meira en 45% hlut og almenningi er ekki gefinn kostur á kaupum í fyrstu atrennu, en eiga þó möguleika á að eignast hlut með því að stofna með sér félag og bjóða í stóran hlut í fyrirtækinu líkt og nú er í farvatninu. Það má spyrja hvers vegna þessi skilyrði eru sett. Hvers vegna má ekki selja fyrirtækið hæstbjóðanda án þess að hafa þessi skilyrði um 45% hámark? (Auðvitað má líka spyrja á móti eins og gert hefur verið hvort það eigi yfir höfuð að vera markmið í einkavæðingarferli að sem hæst verð fáist). Og hvers vegna eru sett skilyrði sem gera almenningi erfitt fyrir að eignast fyrirtækið strax? Hvað sem útfærslunni líður er aðalatriðið að einkavæðing Símans er handan við hornið. Síðast tókst ekki að selja nema 1,3% af fyrirtækinu. Allar líkur eru á að betur takist til nú. Það er vel.

Þorsteinn Magnússon

Mánudagspósturinn 18. apríl 2005

Jæja, formannskjörið í Samfylkingunni er í algleymingi. Póstkosning framundan og landsfundur í lok næsta mánaðar. Formannsefnin tvö, Össur Skarphéðinsson og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, hafa tekist á að undanförnum vikum sem og stuðningsmenn þeirra, einkum undir það síðasta. Hefur ýmislegt fróðlegt komið fram í þeim átökum sem e.t.v. hefði ekki heyrzt annars. T.a.m. gagnrýndi Össur Baugsveldið harðlega fyrir að hygla stjórnmálamönnum og –konum sem það hefði mætur á. Var væntanlega flestum ljóst að þar var einkum skírskotað til Ingibjargar Sólrúnar þó Össur hafi borið á móti því eftir á.

Einnig upplýsti Össur að stuðningsmenn Ingibjargar í Samfylkingunni hefðu sótt það stíft að henni væri úthlutað öruggu þingmannssæti fyrir Alþingiskosningarnar 2003 í Reykjavíkurkjördæmi norður. Eðlilega vildi enginn sitjandi þingmaður Samfylkingarinnar í kjördæminu gefa eftir þingsæti sitt til Ingibjargar. Því fór svo að hún fékk einungis sæti neðar á framboðslistanum en var engu að síður útnefnd sem forsætisráðherraefni Samfylkingarinnar. Foringjadýrkunin sem fylgdi í kjölfarið muna síðan sennilega flestir með stórum andlitsmyndum af Ingibjörgu úti um allt svo manni varð óhjákvæmilega hugsað til áróðurmynda í gömlu kommúnistaríkjunum.

Eins og allir vita fór það síðan svo að Ingibjörg náði ekki kjöri og varð aðeins varaþingmaður að kosningunum loknum. Össur auðmýkti reyndar Ingibjörgu með því að bjóða Halldóri Ásgrímssyni forsætisráðherrastólinn ef Framsókn myndaði ríkisstjórn með Samfylkingunni. Þetta tilboð hefur án efa kitlað Halldór en tilhugsunin um þingmeirihluta upp á aðeins einn mann hefur sennilega ekki kitlað hann eins mikið. Össur hafði reyndar sótt það stíft í aðdraganda kosningabaráttunnar að hann og hann einn myndi verða forsætisráðherraefni Samfylkingarinnar. Annað kæmi bara ekki til greina. Síðan kúventist sú afstaða í anda Ragnars Reykáss.

Eins og kunnugt er setti Samfylkingin setti sér nokkur markmið fyrir kosningarnar 2003. Þau voru að fella ríkisstjórnina, komast í ríkisstjórn, koma Ingibjörgu Sólrúnu á þing og gera hana að forsætisráðherra og að ná svokölluðum „35% múr“ í fylgi. Reyndar var þessi múr upphaflega 40% en var síðan færður niður í 35% þegar líða tók á kosningabaráttuna og datt svo niður í 30% einhverjum dögum fyrir kjördag þegar skoðanakannanir sýndu að 35-40% væri ekki raunhæft fylgi fyrir Samfylkinguna. Skemmst er auðvitað frá því að segja að ekkert af þessum markmiðum flokksins náðust.

Eftir kosningarnar 2003 var Ingibjörg í vægast sagt miklu pólitísku tómarúmi með enga formlega stöðu innan Samfylkingarinnar utan að vera varaþingmaður. Þetta þótti stuðningsmönnum hennar ekki ásættanlegt eftir að hún varð að segja af sér sem borgarstjóri Reykjavíkur eftir að hafa sett á svið ótrúlegt leikrit þar sem hún hélt virkilega að Vinstri-grænir og Framsókn myndu taka því þegjandi og hljóðalaust að hún færi í framboð fyrir Samfylkinguna í landsmálunum á sama tíma og hún væri fulltrúi óháðra í borgarstjórn og sameiginlegur borgarstjóri þeirra flokka sem mynda R-listann.

Pólitísku tómarúmi Ingibjargar eftir kosningarnar var síðan reddað með því að búa til sérstakt batterí í kringum hana sem fékk nafnið „Framtíðarhópur Samfylkingarinnar“ og fékk það verk að koma með tillögur að framtíðarstefnu flokksins. Mörgum þykir þó fátt gáfulegt hafa komið frá þeim hópi þann tíma sem hann hefur starfað og þ.á.m. Össuri Skarphéðinssyni. Mætti nefna t.d. hugmyndir Ingibjargar Sólrúnar um að semja við Evrópusambandið um að sjá um varnir Íslands í stað Bandaríkjanna. Þær hugmyndir urðu þó að engu eftir að fulltrúi frá varnarmálaskrifstofu sambandsins upplýsti að það væri engan veginn í stakk búið að sjá um varnir landsins.

Annars er nú búið að koma því þannig fyrir að Ingibjörg komizt loksins á þing. Bryndís Hlöðversdóttir hefur ákveðið að segja af sér þingmennsku í sumar og taka við starfi deildarforseta við lagadeild Viðskiptaháskólans á Bifröst. Reyndar skilst mér að það starf sé aðeins laust í ár. Þetta eru því vægast sagt undarleg skipti. Það vill annars svo merkilega til að Bryndís er einmitt þingmaður í sama kjördæmi þar sem Ingibjörg Sólrún er fyrsti varaþingmaður.

Í aðdraganda formannskjörsins í Samfylkingunni var Ingibjörgu einmitt legið á hálsi að hún væri ekki aðalmaður á þingi og að óheppilegt væri ef formaður flokksins væri það ekki. Þetta allt væri því sennilega æði mikil tilviljun ef sú væri í reynd raunin eins og Bryndís og Ingibjörg hafa haldið fram. En fólk sér nú alveg í gegnum þetta.

Svo kemur bara í ljós í lok maímánaðar hver verður formaður Samfylkingarinnar. Mér er eiginlega nokkuð sama.

Hjörtur J. Guðmundsson

Virðulegur forseti

Í dag er ástæða til að draga fána að húni. Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrverandi forseti Íslands fæddist í Reykjavík þann 15. apríl 1930 og er því 75 ára. Vigdís varð forseti sama ár og ég fæddist (1980) og sat í því embætti til 1996. Það var á þeim tíma sem fólk bar virðingu fyrir forsetanum sínum. Sjálfur man ég eftir mér í Vatnaskógi sumarið 1992, þá tólf ára gamall, og Vigdís Finnbogadóttir kom í heimsókn til okkar drengjanna. Hún gróðursetti tré með okkur og sýndi starfinu í Vatnaskógi mikinn áhuga.

Kjör Vigdísar til forseta vakti heimsathygli enda var hún fyrsta konan í heiminum sem var kosinn þjóðhöfðingi í lýðræðislegum kosningum.

,,Hrífandi persónutöfrar Vigdísar hafa heillað þjóðarleiðtoga og almenning um allan heim og óhætt er að fullyrða að enginn íslenskur forystumaður hefur náð jafnmikilli hylli á alþjóðvettvangi.

...Þó að Vigdís hafi sigrað naumlega í forsetakjörinu árið 1980 ávann hún sér fljótlega traust og virðingu íslensku þjóðarinnar.

... Ásýnd Vigdísar, glæsileiki og fágun gefur til kynna að þar fari kona sem notið hefur alls hins besta í lífinu. Svo er alls ekki. Þvert á móti hefur hún gengið í gegnum meiri erfiðleika en margir aðrir. Ung missti Vigdís einkabróður sinn og nokkrum árum síðar gekk hún í gegnum erfiðan skilnað. Á meðan hún var í hjónabandi bar hún ekki gæfu til að eignast þau börn sem hún þráði og síðar barðist hún hetjulega við krabbamein þar sem hún hafði sigur. Sársaukinn virðist hafa mótað persónuleika hennar til frambúðar því að hvar sem hún kemur geislar af henni samkennd, hlýja og hluttekning.”
Ásdís Halla Bragadóttir um Vigdísi Finnbogadóttur í bókinni Í hlutverki leiðtogans.

Vigdís Finnbogadóttir sýndi leiðtogahæfileika sína hvað best eftir að snjóflóðin féllu á Súðavík og Flatreyri fyrir rúmlega tíu árum.
Hún var mætt til að hugga fólk og gefa því von. Fólk treysti henni og hún var og er sá leiðtogi sem hlýjar öllum um hjartarætur.

Að sama skapi var Vígdís ópólitískur forseti. Hún gerði sér grein fyrir því að það var ekki hlutverk íslenska forsetans að hafa áhrif á pólitík eða taka þátt í þeim. Í bók Ásdísar Höllu Bragadóttur, Í hlutverki leiðtogans segir Vigdís um þá forsætisráðherra sem hún starfaði með: ,,Þó að ég væri ekki endilega alltaf sammála þeim þá lét ég það ekki uppi, því forsetinn á ekki að vera talsmaður neinnar pólitískrar stefnu.” Og um EES samninginn segir hún: ,,Af minni hálfu var mjög varasamt að neita að skrifa undir samninginn. Með því væri ég að lýsa yfir stríði á hendur Alþingi og ríkisstjórn sem hafði samþykkt hann. Í þjóðaratkvæðagreiðslu hefði aldrei verið hægt að greina á milli um hvað hefði verið kosið, EES-samninginn eða ríkisstjórnina.”

Vigdís hóf ekki baráttu á vígvelli stjórnmálanna eins og við sem höfum það valið gerum á hverjum degi. Hún var yfir það hafin og á lof skilið.

Vigdís Finnbogadóttir er einnig góðgerðasendiherra UNESCO fyrir tungumál heims. Hún hefur látið til sín taka í baráttunni fyrir því að fólk geri sér grein fyrir mikilvægi fjölbreytileika tungumála og hve mikilvægt það er að standa vörð um tungumál í útrýmingarhættu.

John Maxwell talar um í bók sinni, The 21 Irrefutable laws of leadership, hvernig alvöru leiðtogar taka forystuhlutverk sitt langt umfram þann titil sem þeir bera hverju sinni. Þannig má t.d. sjá hvernig Díana heitin prinsessa átti hug og hjörtu heimsins löngu eftir að hún var svipt prinsessutitlinum. Hún hafði meiri áhrif með hverjum deginum sem leið. Það horfðu helmingi fleiri á jarðaför hennar heldur en brúðkaup hennar sextán árum áður.

Við Íslendingar eigum okkar Díönu prinsessu. Hún heitir Vigdís Finnbogadóttir. Þó svo að hún hafi látið af starfi forseta Íslands er hún alltaf Vigdís forseti. Sá forseti sem þjóðin elskaði, dáði og virti.

Ég óska Vigdísi innilega til hamingju með daginn.

Gísli Freyr Valdórsson

Um þéttingu byggðar

Í skipulagsfræðum er talað um að borg með íbúaþéttleika upp á 150 íbúa á hektara sé mjög hagkvæm, með öflugum miðbæ og hagkvæmum almenningssamgöngum. Borg með íbúaþéttleika upp á um 100 íbúa á hektara sé með þessa hluti í ásættanlegum horfum, en borg með kringum 50 í íbúaþéttleika sé óhagkvæm vegna lélegra samganga, lítt þrifalegum (efnahagslega) miðbæ og þá fleiri þjónustumiðstöðvum sem draga úr mikilvægi miðbæjarins. Í slíkri byggð er grundvöllur fyrir almenningssamgöngur allt of lítill til að það standi undir sér, og því út úr myndinni að einkaaðilar reki það, líkt og möguleiki er á í fyrrnefndum tilfellum með tilheyrandi ávinning fyrir íbúa.

Lesandinn veltir eflaust fyrir sér hvernig staðan sé hér í borg, þó hann geti sér líklega til að við séum í lægri mörkum þessa stuðuls. Ástandið er þó verra en það, því þrátt fyrir að reynt hafi verið að fegra niðurstöðuna með því (öfugt við hina stöðluðu aðferð) að sleppa grænum svæðum innan borgarmarkana eða ystu marka borgarbyggðarinnar er íbúaþéttleikinn í Reykjavík (og væntanlega höfuðborgarsvæðinu öllu) ekki nema 18 til 26 íbúar á hektara. Þetta er einungis helmingurinn af því sem talið er mjög slæmt ástand í skipulagsfræðum með tilheyrandi óhagræði og skorti á lífvænleika byggðar.

Ef það heldur áfram sem horfir mun samgöngukerfið aldrei geta annað eftirspurn, heldur vaxa borginni til höfuðs, þannig að flestallir kostir þess að búa í borg munu á endanum algerlega hverfa hér í Reykjavík, með tilheyrandi kostnaðarauka og á endanum jafnvel íbúaflótta og þá líklegast úr landi til borganna sem við erum að keppa um fólk við, í nágrannalöndunum. Ef allar hugmyndir (eða jafnvel bara hluti þeirra) um mislæg gattnamót á Kringlumýrar- og Miklubraut verða að veruleika erum við án efa kominn með hæsta hlutfall mislægra gattnamóta á hektara, og líklegast miðað við höfðatölu líka, í heimi.

Það þykir ekki góð latína í skipulagsfræðum að beina allri umferð í gegnum miðja byggðina, frekar ætti að beina umferðinni kringum byggðina, og þyrfti því að leggja meiri áherslu á Sundabraut (sem næði einnig suðureftir áleiðis til Keflavíkur) og ofanbyggðarveg. Slíkur vegur gæti þá einnig þjónað sem föst ytri mörk byggðarinnar svo útþennslu byggðarinnar (e. urban sprawling) lyki að mestu og borgin færi að byggjast meir inn á við í átt til meiri þéttleika og þannig lífvænlegra, hagkvæmara og mannvænlegra samfélags, sem héldi áfram að vera eftirsótt til búsetu út öldina. Ef ekki er gripið til ráðstafana er hætt við að Ísland missi sýna langmikilvægustu auðlind til útlanda í sífellt minnkandi heimi, mannauðinn. Nú þegar erum við kominn í fyrirsjáanlegan vanda varðandi hann með sífellt minnkandi fjölskyldustærðum og lægri fæðingartíðni.

Ef borgin mótaði sér slíka framtíðarsýn, byggða í raun á hinu gamla góða þétta byggðarfyrirkomulagi líkt og við sjáum í vesturbænum og Þingholtunum sem sífellt er horfið meir til nú til dags, kæmi auðvitað ekki til greina að byggja duftkirkjugarð í einu besta byggingarlandi borgarinnar í Öskjuhlíð og þrýstingur á algeran fluttning flugvallarins ykist stórum. Í raun er mikil eftirsjá af þeim skorti á íhaldssemi sem stjórnvöld og skipulagsyfirvöld á höfuðborgarsvæðinu sýndu af sér með tilkomu bílsins með því að halda sig ekki við það fyrirkomulag sem var þegar byggðin einskorðaðist við svæðið innan Hringbrautarinnar. Þá var miðað við að hægt væri að ganga eftir allri þjónustu, en þeir staðir sem nú þóttu alls ekki nógu góðir svo sem Haðarstígur, sem nefnd sem voru sem dæmi um gamaldagsskipulag er núna eitt eftirsóknarverðasta svæðið til búsetu og til mikillar eftirbreytni.

Einnig er randabyggðin í vesturbænum góð fyrirmynd, og er það engin tilviljun að göngustígarnir í gegnum þessi fallegu hús með grónum bakgörðum hafi verið valin við kvikmyndatöku á myndbandinu við nýja Eurovisionlagið. Þessar fyrirmyndir ættu menn að miða við að nota þegar byggt verður á flugvallarsvæðinu, og gera ætti þar heilstætt skipulag byggt á þéttri byggð í gamla stílnum. Allt hálfkák um hvort flugvöllurinn eigi að vera eða fara, vera að hluta og fara að hluta er óásættanlegt og einungis til þess fallið að eyðileggja tækifærið til þess að gera byggð þétta og lífvænlega til framtíðar.

Höskuldur Marselíusarson

Mánudagspósturinn 11. apríl 2005

Svo virðist sem meirihluti franskra kjósenda sé orðinn afhuga fyrirhugaðri stjórnarskrá Evrópusambandsins ef marka má síðustu skoðanakannanir um málið þar í landi. Meirihlutinn er þó enn tæpur þannig að allt getur gerzt þann eina og hálfa mánuð sem eftir er í að þjóðaratkvæði fari fram um málið í Frakklandi. Þessi staða mála þykir einkum athyglisverð í ljósi þess að fyrir aðeins nokkrum vikum síðan þótti forskot stuðningsmanna stjórnarskrárinnar nokkuð öruggt. En síðan hefur sá stuðningur smám saman verið að dragast saman.

Jacques Chirac, Frakklandsforseti, virðist því vera að upplifa það sama og forveri hans í embætti Françoise Mitterand árið 1992 þegar Frakkar greiddu atkvæði um Maastricht-sáttmála Evrópusambandsins í þjóðaratkvæði. Þegar Danir höfðu hafnað sáttmálanum ákvað Mitterand að sýna að Frakkar styddu hann heilshugar og setti málið í þjóðaratkvæði í Frakklandi. Taldi hann sig ekki vera að taka neina áhættu enda höfðu skoðanakannanir ítrekað sýnt að mikill meirihluti Frakka styddi sáttmálann. Niðurstaðan var hins vegar önnur og var sáttmálinn samþykktur með aðeins 51% atkvæða.

Þetta ferli hefur reyndar ósjaldan átt sér stað í þeim fáu tilfellum sem almenningi aðildarríkjum Evrópusambandsins hefur af verið gefinn kostur á að segja álit sitt á auknum samruna innan þess. Þ.e. að ákveðið hefur verið að halda þjóðaratkvæði um málið vegna þess að skoðanakannanir hafi ítrekað sýnt niðurstöðu þóknanlega forystumönnum Evrópusambandsins. Síðan hafi barátta stuðningsmanna og andstæðinga samrunans hafizt og niðurstaðan verið að samrunanum hefur verið hafnað.

Nefna mætti t.d. niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar í Svíþjóð um evruna haustið 2003 sem gott dæmi um þetta. Þegar Göran Persson, forsætisráðherra Svía, ákvað að leggja það í dóm sænskra kjósenda hvort taka ætti upp evruna í Svíþjóð eða ekki taldi hann sig ekki vera að taka neina áhættu með því þar sem skoðanakannanir höfðu ítrekað sýnt fram á að mikill meirihluti Svía styddi það. Síðan fór kosningabaráttan í gang og niðurstaðan þjóðaratkvæðagreiðslunnar nokkrum mánuðum síðar var að Svíar höfnuðu evrunni með afgerandi hætti.

Einmitt af þessum sökum leggur Persson ekki í að láta kjósa um fyrirhugaða stjórnarskrá Evrópusambandsins í Svíþjóð eins og evruna. Höfnun á henni líka yrði vitanlega hræðilegt pólitískt áfall fyrir hann. Helzta opinbera skýring Perssons á þessari ákvörðun sinni er að málið sé einfaldlega of flókið fyrir sænska kjósendur. Sænskir gárungar segja Svía klóra sér í höfðinu og spyrja sig hvort málið sé eitthvað flóknara fyrir þá en íbúa þeirra aðildarríkja Evrópusambandsins sem fá að kjósa um það.

Einmitt vegna þessarar reynslu hafa forystumenn Evrópusambandsins lagt áherzlu á að reynt væri að tryggja sem styzta kosningabaráttur í þeim aðildarríkjum sambandsins þar sem ákveðið hefur verið að leyfa almenningi að kjósa um málið. Tilgangurinn er að reyna að sjá til þess að andstæðingar fyrirhugaðrar stjórnarskrár Evrópusambandsins hafi sem allra minnst svigrúm til að koma sínum sjónarmiðum á framfæri. Aðdragandi þjóðaratkvæðagreiðslunnar um málið á Spáni í febrúar sl. var lítill sem enginn og sama er t.a.m. að segja um Frakkland.

Annað er hins vegar uppi á teningnum í Bretlandi þar sem meirihluti þeirra sem afstöðu hafa tekið í skoðanakönnunum eru andvígir stjórnarskrá Evrópusambandsins. Þar hefur Tony Blair, forsætisráðherra landsins, ákveðið að taka sér nægan tíma til að reyna að snúa taflinu við og er ekki búist við þjóðaratkvæðagreiðslu um málið þar í landi fyrr en einhvern tímann á næsta ári haldi Verkamannaflokkurinn völdum í landinu í þingkosningunum í vor. Brezkir íhaldsmenn hafa hins vegar lofað því að halda þjóðaratkvæðið fyrr nái þeir völdum.

Í heildina munu eitthvað um tíu aðildarríki Evrópusambandsins halda þjóðaratkvæði um fyrirhugaða stjórnarskrá sambandsins á þessu ári eða því næsta og eitt hefur þegar gert það, Spánn. Þar var stjórnarskráin samþykkt með miklum meirihluta, en þátttakan þar var mjög dræm eða um 44%. Enginn bjóst við öðru en að Spánverjar myndu samþykkja stjórnarskrána enda fáar aðildarþjóðir Evrópusambandsins eins Evrópusambandssinnaðar og Spánverjar. Aðrar þjóðir sem hyggjast halda þjóðaratkvæði um stjórnarskrána eru auk Frakka Bretar, Hollendingar, Írar, Danir, Portúgalir, Pólverjar, Lúxemburgarbúar, Belgar og hugsanlega Tékkar. Önnur ríki munu taka afstöðu til stjórnarskrárinnar í gegnum þjóðþing sín og hafa þegar fjögur þeirra gert það, Ítalir, Litháar, Slóvenar og Ungverjar.

Í raun þarf aðeins eitt aðildarríki Evrópusambandsins að hafna stjórnarskránni til að hún sé úr sögunni samkvæmt reglum sambandsins. Forystumenn þess hafa þó ítrekað lýst því yfir að sjá verði til þess að þó eitt eða fleiri aðildarríki hafni stjórnarskránni muni það ekki stoppa allt ferlið. Þau ríki myndu þá einfaldlega fá einhvers konar aukaaðild að Evrópusambandinu. Þetta er líklegt að verði raunin ef Bretar hafna stjórnarskránni og/eða einhver minni aðildarríki sambandsins. Hins vegar eru allir sammála um að annað sé um að ræða ef Frakkar hafni henni enda ekki bara ein stærsta þjóð Evrópusambandsins heldur líka stofnríki.

Hjörtur J. Guðmundsson

Jóhannes Páll páfi II

Jóhannes Páll páfi II, verður jarðsunginn í Róm í dag. Um 200 þjóðarleiðtogar og stjórnarerindrekar verða við útförina og því um að ræða einn merkasta atburð seinni tíma sögu. Töldu margir að páfi yrði jarðsettur í heimalandi sínu, Póllandi, en kardinálarnir hafa ákveðið að hann muni hvíla með öðrum páfum í grafhvelfingu basilikunnar í St. Péturskirkju. Mun hann verða lagður til hinstu hvílu þar sem Jóhannes páfi XXIII var grafinn við andlát sitt árið 1963. Lík páfa lá á viðhafnarbörum í St. Péturskirkju í fjóra daga fyrir útförina. Tæplega 3 milljónir manna vottuðu páfa virðingu sína á þeim tíma. Biðu mörg hundruð þúsund manns enn í biðröð í miðborginni er tekin var sú ákvörðun að loka fyrir þær að kvöldi miðvikudags, enda þá ljóst að aðeins takmarkaður fjöldi myndi ná að kirkjunni. Segir það meira en mörg orð um hug fólks til páfans og verka hans. Fyrirfram var vitað að fjöldinn yrði mikill sem vildi votta honum virðingu, en hann hefur sprengt af sér alla spádóma um mögulegar tölur.

Pólverjinn Karol Józef Wojtyla var fyrsti páfinn í 455 ár sem ekki var Ítali. Hann fæddist 18. maí 1920 í smábænum Wadowice í Póllandi. Upplifði hann ógnir seinni heimsstyrjaldarinnar á unglingsárum sínum en Pólland var hernumið af Þjóðverjum árið 1939. Á æskuárum sínum áður en hann ákvað að nema guðfræði og helga sig kristinni trú var hann kraftmikill íþróttamaður og stundaði einkum knattspyrnu og sund og vann til fjölda verðlauna á unglingsárum í sundi. Hann tók vígslu sem prestur eftir nám sitt árið 1946. Hann kenndi siðfræði við Jagiellonian-háskólann í Kraków og síðar kaþólska háskólann í Lublin til fjölda ára. Árið 1958 var hann skipaður prestur í Kraków og fimm árum seinna, í desember 1963, var hann skipaður erkibiskup í Kraków. Árið 1967 var hann skipaður kardináli af Páli páfa VI og varð með því orðinn einn af forystumönnum Vatikansins og kaþólsku kirkjunnar. Var hann því orðinn kjörgengur við páfakjör.

Reyndi fyrst á það í ágúst 1978 er Páll páfi lést og eftirmaður hans var kjörinn. Hlaut Albino Luciani kjör og tók sér nafnið Jóhannes Páll páfi I. Hann lést eins og fyrr segir 33 dögum eftir vígslu sína. Fór páfakjör fram í október 1978 og þótti fyrirfram líklegast að baráttan um páfatignina myndi standa milli Giuseppe Siri og Giovanni Benelli. Gekk brösuglega fyrir þá að ná tilskyldum meirihluta. Í fyrstu umferð vantaði Benelli 9 atkvæði til að sigra í kjörinu. Varð þá úr að samstaða náðist milli vissra arma í trúarhreyfingunni um að Wojtyla gæfi kost á sér og náði hann kjöri sem málamiðlunarkostur. Var undrun víða um heim við kjör hans, enda var hann lítt þekktur og hafði verið lítt umdeildur í störfum sínum. Margir nefndu hann manninn frá fjarlæga landinu, sem til marks um það að hann gat verið sameiningartákn ólíkra hluta og gæti því tekið við forystunni með lítt umdeildum hætti.

Enginn vafi leikur á því að Jóhannes Páll páfi II hafi verið litríkasti og mest áberandi páfi í sögu kaþólsku kirkjunnar og hafi sett einna mest mark á sögu embættisins. Aðeins tveir sátu lengur á páfastóli en hann: St. Peter og Pius IX. Jóhannes Páfi II var litríkur páfi og markaði stór spor í sögu kirkjunnar. Hann fór í 104 opinberar heimsóknir og heimsótti 129 lönd. Samkvæmt upplýsingum frá Vatíkaninu eyddi hann 822 dögum embættisferils síns, eða 2 árum og 3 mánuðum, í ferðir utan Vatíkansins. Hann flutti 20.000 ræður og ávörp og veitti rúmlega 1.000 áheyrnir í Vatíkaninu sem 17 milljónir og 800.000 manns sóttu. Hann átti fundi með 1.600 stjórnmálaleiðtogum, þar af 776 þjóðarleiðtogum. Hann gaf út fleiri yfirlýsingar og tilskipanir innan kirkjunnar en áður hefur þekkst og tók alls 482 menn í dýrlingatölu sem er meira en allir forverar hans höfðu gert í 400 ár. Það deilir því enginn um áhrifamátt þessa trúarleiðtoga sem nú hefur kvatt. Hvað sem segja má um skoðanir hans voru áhrif hans mikil og enginn vafi leikur á að hann var einna merkastur af trúarleiðtogum í sögu kaþólsku kirkjunnar.

Frá því að tilkynnt var um lát páfa á laugardagskvöld hefur fólk um allan heim minnst hans og 27 ára ferils hans í embættinu. Er það samdóma álit flestra að páfinn hafi verið boðberi friðar, ötull talsmaður friðarboðskapar og hans framlag skipt sköpum er kom að endalokum kommúnismans og grimmilegs einræðis sem predikað var í nafni hans. Met ég mikils forystu hans í friðarmálum, hans rödd var öflug á því sviði og það leikur enginn vafi á því að hann hafði mikil áhrif. Heimsókn hans til heimalands síns, Póllands, árið 1979, markaði söguleg skref og það er ekkert vafamál á að hann var ötull talsmaður gegn kommúnisma í heimalandi sínu. Fyrir páfakjörið 1978 hafði hann verið ötull andstæðingur kommúnismans og kjör hans í embættið styrkti mjög baráttu stjórnarandstöðuaflanna í heimalandi hans. Forysta Jóhannesar Páls II á páfastóli hafði hiklaust áhrif við að berja kommúnismann niður í A-Evrópu allri að lokum. Enda reyndi KGB að ráða hann af dögum í maí 1981. Söguleg var ennfremur ferð hans til N-Írlands 1979. Þrátt fyrir átök hélt hann fjölmenna útimessu í Ulster, sem varð söguleg.

Enginn vafi er á að þrátt fyrir farsæla setu á páfastóli var páfinn umdeildur. Fylgismenn hans staðhæfa að hann hafi átt drjúgan þátt í endalokum kommúnismans með baráttu sinni fyrir frelsi og mannlegri reisn í Póllandi og öðrum A-Evrópuríkjum. Andstæðingar hans segja að páfi hafi hrakið milljónir manna úr kaþólsku kirkjunni með íhaldssemi. Hann hafi líkt og forverar hans verið andvígur því að konur gegni prestþjónustu, hann hafi lagst gegn getnaðarvörnum, ástarsamböndum samkynhneigðra og því að prestar kvænist. Hann hafi verið gamaldags fulltrúi og lagst gegn framþróun og verið andvígur mikilvægum mannréttindaatriðum. Stuðningsmenn hans segja að páfi hafi á löngum ferli verið kraftmikill málsvari mannréttinda og stutt "réttar" mannlegar áherslur, eins og þeir segja. Á löngum ferli var hann áberandi talsmaður grunnmannréttinda: málfrelsis og andvígur stríðum, einræði og blóðsúthellingum.

Tekur nú við tímabil sem ber nafnið Novemdialis, 9 daga formlegt sorgartímabil, sem markast af því að á hverjum degi er haldin hátíðarmessa í St. Péturskirkju. Eftir að Novemdialis er lokið er komið að stærsta verkefninu sem fylgir andláti páfa, því að velja formlega eftirmann hans. Kjörmannasamkunda kardinála mun koma saman þann 18. apríl nk. Allir kardínálar, nema þeir sem hafa náð áttræðu, geta tekið þátt í kjöri nýs páfa. Ef marka má fréttir erlendra vefmiðla eru um 120 kardinálar sem standast kjörskilyrðin að þessu sinni. Alla þeirra nema tvo hefur Jóhannes Páll II sjálfur skipað til setu þar. Eru því saman komnir þar fulltrúar skoðana hans og vart að búast við mikilli stefnubreytingu með eftirmanni hans. Er talið ólíklegt að val páfa að þessu sinni verði jafn sögulegt og hið seinasta. Bæði er almennt talið að eftirmaðurinn verði maður um eða yfir sjötugt og sitji því skemur í embætti og hafi minni söguleg áhrif.

Þrjár aðferðir eru til að velja nýjan páfa. Í fyrsta lagi er sú aðferð sem algengust er: að velja páfa með beinni kosningu. Frambjóðandi verður þá að hljóta 2/3 allra atkvæða til að vera kjörinn, í öðru lagi er hægt að kjósa páfa með upphrópun. Þá eru allir kardínálarnir sammála um hver skuli taka við sem páfi og kalla nafn hans upphátt. Að lokum er hægt að velja páfa með málamiðlun. Atkvæðagreiðslan fer fram í Sixtínsku kapellunni. Eftir að samstaða hefur náðst eru atkvæðaseðlarnir brenndir. Hvítan reyk leggur þá upp yfir Péturstorgið til marks um niðurstöðuna - páfi hafi verið kjörinn. Sú nýbreytni verður á vali páfa að þessu sinni að ekki mun aðeins hvítur reykur marka kjör nýs páfa, heldur mun bjöllum Vatíkansins verða hringt til merkis um að kardinálarnir hafi náð samstöðu. Er það til að koma í veg fyrir misskilning, enda getur reykurinn hvíti virst grár. Hver svo sem valinn verður er ljóst að söguleg tíðindi eru framundan innan kaþólsku kirkjunnar.

Jóhannes Páll II páfi var sannkallaður áhrifamaður á samtíð sína og alla framtíð, bæði kristinnar trúar og þess embættis sem hann gegndi af trúmennsku og mikilli samviskusemi í þrjá áratugi og sýndi ótrúlegan styrk sérstaklega seinustu árin, er hann barðist við veikindi og sífellt minni þrótt til starfa. Hann réði ekki yfir herstyrk eða vopnavaldi en vald hans og áhrif var öflugra en það allt til samans, hann vann á grundvelli trúar og var einlægur fulltrúi þess sem kristin trú byggir á. Áhrif hans við að tjá þann boðskap var sterkari en allt mannlegt. Hann var allt til hinstu stundar ötull og öflugur talsmaður Guðs. Hann markaði skref í sögu mannkyns sem gleymast ekki að mínu mati. Eftirmanns hans bíður ekki auðvelt verkefni að taka við embættinu, nú þegar hann hefur kvatt.

Stefán Friðrik Stefánsson

Reykingar og rétturinn til að skaða aðra

Þann 30. mars sl. birti ég grein í Morgunblaðinu um frumvarp fjögurra þingkvenna – þeirra Sivjar Friðleifsdóttur, Ástu R. Jóhannesdóttur, Jónínu Bjartmarz og Þuríðar Bachman - til laga m.a. þess efnis að reykingar verði bannaðar á öllum veitingahúsum og skemmtistöðum frá og með 1. maí 2006. Þar reifaði ég að nokkru röksemdir fyrir minni afstöðu til málsins. Grein þessi er að meginefni sú sama og ég birti þar, þó með nokkurri viðbót. Áður hef ég tjáð mig efnislega um málefnið.

Núverandi löggjöf
Rétt er að halda því til haga að samkvæmt núgildandi lögum er meginreglan sú að reykingar eru bannaðar á veitinga og skemmtistöðum. Fyrsta og 2. málsgrein 9. greinar núverandi tóbaksvarnarlaga númer 6/2002 orðast svo:

9. gr. Tóbaksreykingar eru óheimilar í þjónusturými stofnana, fyrirtækja og félagasamtaka, svo sem á veitinga- og skemmtistöðum og þar sem menningar- og félagsstarfsemi fer fram, þar með talið íþrótta- og tómstundastarf. Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. má leyfa reykingar á veitinga- og skemmtistöðum á afmörkuðum svæðum, en tryggja skal fullnægjandi loftræstingu, sbr. 4. mgr. Meiri hluti veitingarýmis skal þó ávallt vera reyklaus og tryggja skal að aðgangur að því liggi ekki um reykingasvæði.

Ljóst er að settu marki hefur ekki verið náð með þessum lagagreinum. Því fer fjarri að þessi skipting í reyklaus svæði og reyksvæði hafi tekist. Loftræsting er alla jafna engan veginn fullnægjandi á viðkomandi stöðum og langt er frá því að meirihluti staðanna sé reyklaus eins og lögin gera þó ráð fyrir. Þessi þrönga undantekningarregla 2. málsgreinar hefur þannig gert mönnum kleift að sniðganga lögin.

Mótstöðumenn frumvarpsins
Margir frjálshyggjumenn hafa tekið einarða afstöðu gegn frumvarpinu og færa einkum hugmyndafræðileg rök fyrir þeirri afstöðu. Helstu rökin sem þeir færa fram máli sínu til stuðnings byggjast á friðhelgi eignaréttarins og eru þess efnis að eigendum hvers staðar eigi að vera í sjálfsvald sett hvort þeir leyfi þar reykingar eður ei, auk þeirra raka að mönnum er í sjálfsvald sett hvort þeir sækja veitingahús eða ekki.

Menn segja það rangt að neyða eigendur kaffi- eða veitingastaða til að nota eignir sínar á einhvern ákveðinn hátt. Frjálshyggjufélagið og Heimdallur ályktuðu bæði gegn frumvarpinu skömmu eftir að það kom fram og voru ályktanirnar í aðalatriðum byggðar á sömu rökum. Þá má nefna nokkrar nýlegar greinar um efnið sem margar hverjar eru að mínum dómi ágætar, þó margir höfunda þeirra taki aðra afstöðu í málinu en ég geri. Meðal þeirra er grein eftir Magnús Davíð Norðdahl á vefritinu Djöflaeyjunni eftir Ými Örn Finnbogason á Deiglunni greinar á Sus.is eftir Hafstein Þór Hauksson og Björgvin Guðmundsson . Einnig fjallaði Andri Óttarsson um málið á Deiglunni á nokkuð öðrum nótum og bendir réttilega á að vert er að sporna gegn reykingum í viðurvist barna sem ekki hafa aldur né þroska til að meta áhættu og afleiðingar óbeinna reykinga.

Í grein Daníels Jakobssonar á sama vefriti þar sem kveður við nokkuð annan tón og höfundur reifar tillögur um millilendingu. Þá má nefna að skömmu eftir að ég ritaði fyrri grein mína um málefnið birti Agnar Freyr Helgason þessa grein á vefriti ungra frjálslyndra. Þar bendir hann á brotalamir sem hann telur vera á grein minni, einkum vegna áðurnefndra röksemda um yfirráð eigenda veitingastaðanna yfir eignum sínum. Afstaða mín er hins vegar óbreytt. Röksemdirnar um friðhelgi eignarréttarins og um valfrelsi einstaklinga um hvort þeir sæki veitinga og skemmtistaði eru vissulega fullgildar, en ég tel að fleiri sjónarmið komi inn í þetta mat.

Friðhelgi eignarréttarins
Mörg dæmi eru um það í lögum að mönnum séu bannaðar tilteknar athafnir á eignum sínum, jafnvel athafnir sem almennt eru löglegar. Svo virðist sem mönnum yfirsjáist það gjarnan þegar þeir tala eins og reykingabann væri fordæmalaus skerðing eignarréttar veitingahúsaeigenda, og telja frumvarpið jafnvel brjóta í bága við eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar.

Eigendur veitingastaða þurfa til dæmis að uppfylla ákveðin skilyrði um hollustuhætti eins og Jakobína Árnadóttir hjá Lýðheilsustofnun benti á í viðtali við Morgunblaðið 21. febrúar sl. og áréttað var í leiðara blaðsins degi síðar. Þar er einnig tekið ágætt dæmi um eiganda veitingahúss sem tekur upp á því að dæla daufri blöndu að eiturgasi út í andrúmsloftið í húsnæði sínu. Er það kannski óréttmæt skerðing á eignarréttinum að banna honum það? Ég held að flestir fallist á að svo er ekki, jafnvel þó að gestir staðarins viti af tiltækinu. Fleiri dæmi mætti nefna af sama toga.

Það að frumvarpið gangi gegn eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar verði það að lögum, er að mínu áliti afskaplega langsótt. Ef svo væri væri mætti sannarlega segja það sama um heilu lagabálkana sem nú eru í gildi, sem margir hverjir eru mun meira íþyngjandi fyrir eigendur þeirra eigna sem lögin taka að einhverju marki til.

Rétturinn til að menga
Aðrir, að vísu færri, hugsa dæmið frá sjónarhóli reykingamannsins og rétti hans til að velja sér lífsstíl líkt og gert er í grein Guðmundar Arnars Guðmundssonar á heimasíðu Frjálshyggjufélagsins þar sem segir: ,,Reykingar eru ekkert opinbert heilbrigðis- eða öryggisvandamál eins og berklar eða akstur undir áhrifum áfengis. Reykingar eru eins og skyndibitaát og mótorhjólaiðkun, m.ö.o. þær varða eingöngu einstaklinginn sem reykingarnar stunda.”

Þessi ummæli þykja mér all kostuleg. Að sjálfsögðu nýtur reykingamaðurinn þess réttar að velja og hafna. Málið snýst bara ekki um það, því eins og flestir ættu að vita hafa reykingar skaðleg áhrif á fleiri en einungis reykingamanninn, þ.e. alla þá sem draga andann í grennd við reykinn. Það er því einkennilegt að mínu áliti að bera bann við reykingum á veitingastöðum saman við það að mönnum væri til dæmis bannað að neyta tiltekinnar fæðu, eða stunda hættulegar íþróttir. Það er að sjálfsögðu grundvallarmunur er á því hvort menn skerða eigin hagsmuni eða hagsmuni annarra með óhollri eða hættulegri háttsemi. Það ætti ekki að þurfa að rökstyðja frekar. Þó vissulega hafi reykingamaður fullan rétt á að velja sinn lífsstíl koma hagsmunir annarra hér inn í matið.

Boð og bönn
Þeirri röksemd hefur verið hreyft að bann leysir engan vanda. Ég get vel tekið undir það sjónarmið almennt séð. Það gafst ekki vel á bannárunum svonefndu að áfengisneysla væri ólögleg, enda á hverjum fulltíða einstaklingi að vera í sjálfsvald sett hvort hann drekkur eða ekki, svo og hvort hann reykir. Hér er hins vegar ekki verið að leggja til bann við reykingum, heldur er verið að leggja til að þeim séu ákveðnar skorður settar. Ég gæti ekki fallist á slíkt bann því ég tel að þar væri gengið allt of langt í því að skerða athafnafrelsi einstaklinga. Afstöðu mína í þessu máli byggi ég eingöngu á því að hagsmunir annarra en reykingamannsins eru í húfi. Til samanburðar má nefna nokkuð ólíkt dæmi: Akstur bifreiða er ekki bannaður, en um hann gilda ákveðnar reglur vegna hagsmuna annarra vegfarenda. Það er t.a.m. alla jafna BANNAÐ að aka á vinstri vegarhelmingi og helgast það ,,bann” af hagsmunum annarra sem um vegina fara. Þannig eru umferðinni settar ákveðnar skorður til að hún gangi sem greiðlegast fyrir sig öllum til heilla.

Valfrelsi
Vissulega ber mönnum engin skylda til að sækja veitinga- og skemmtistaði en rétt er að hafa hugfast að það að sækja slíka staði er snar þáttur í menningu okkar. Þangað fer fólk gjarnan í góðra vina hópi. Menn velja sér ekki vini eftir því hvort þeir reykja heldur á öðrum forsendum. Sömuleiðis velja hópar sér oftast áfangastaði á öðrum forsendum en þeim hvort þar er reykt eða ekki. Hópar tvístrast ekki og velja hver sinn veitingastaðinn eftir því hvort þar er í gildi reykingabann eða ekki.

Þeir sem eindregið leggjast gegn frumvarpinu ættu að svara því hvort ekki eigi þá líka að afnema bann við reykingum á öðrum opinberum stöðum, þar með talið þjónusturými verslana, í almenningsvögnum, biðstofum og svo framvegis. Svari þeir því neitandi er næsta spurning sú hvaða sjónarmið önnur gilda um þessa staði? Mönnum ber jú engin skylda til að versla við þær verslanir sem leyfa reykingar eða ferðast með almenningsvögnum þar sem reykt er.

Greinargerð með lögunum og skaðsemi óbeinna reykinga
Lagafrumvarpinu fylgir ágæt greinargerð. Í henni kemur meðal annars fram að sá reykur sem reyktur er óbeinn er jafnvel hættulegri en sá sem reykingamaðurinn dregur að sér gegnum sígarettuna. Talið er að 30-40 manns látist árlega hérlendis af völdum óbeinna reykinga, auk þess fjölda sem líður ýmiss konar heilsutjón. Einnig er í greinargerðinni vikið að reynslu annarra ríkja sem þegar hafa bannað reykingar á veitingastöðum. Fram kemur að reykingamenn hafa ekki dregið úr komum sínum á veitinga- og skemmtistaði og þeir reyklausu hafa fjölgað ferðum á slíka staði. Þeir sem hafa óttast að veitingamenn missi spón úr aski sínum, verði frumvarpið að lögum, ættu því ekki að þurfa að örvænta. Meira að segja má leiða að því líkur að úr viðhaldskostnaði dragi, verði staðirnir reyklausir. Eitt sem fram kemur í greinargerðinni er líka umhugsunarefni fyrir frjálshyggjumenn, að Bandaríkin – að margra áliti land frelsisins – hafa verið í fararbroddi í því að banna reykingar á veitingastöðum.

Að lokum
Kannanir sýna að yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar er andvígur reykingum á veitingastöðum. Þó skoðanakannanir séu enginn algildur mælikvarði á hvað er gott eða slæmt gefur þessi niðurstaða ákveðna vísbendingu. Í þeim ríkjum sem stigið hafa það skref sem frumvarpið gerir ráð fyrir hefur æ ríkari sátt skapast um þetta fyrirkomulag. Ég spái því að eftir nokkur ár hugsi menn til baka og þyki það í raun fráleitt að reykingunum hafi ekki verið úthýst fyrr.

Hugsanlega mætti þó fara einhverjar vægari leiðir til að ná því markmiði löggjafans að gestir og starfsfólk veitingastaða þyrfti ekki að anda að sér tóbaksreyk frá öðrum líkt og Daníel Jakobsson benti á í áðurnefndri grein. Ef reykingar eru leyfðar á afmörkuðum svæðum innandyra á veitingastöðum þarf að vera tryggt að loftræsting sé næg. Slíkt gæti þó reynst erfitt í framkvæmd. Ég minni á að núverandi lög gera ráð fyrir að veitinga- og skemmtistaðir séu að meginstefnu reyklausir. Það hefur ekki gengið eftir. Í það minnsta er núverandi ástand ekki nægilega gott og umrætt frumvarp til bóta verði það að lögum.

Þorsteinn Magnússon

Mánudagspósturinn 4. apríl 2005

Eins og kunnugt er ákvað Auðun Georg Ólafsson að afþakka stöðu fréttastjóra Ríkisútvarpsins eftir mikla andstöðu úr röðum fréttamanna þess. Verð ég að segja að mér þykja fréttamennirnir hafa gengið frekar langt í andstöðu sinni við ráðningu Auðunar. Hafa sumir talað um eins konar einelti í því sambandi. Annars er alveg rétt að það ráðningarkerfi sem við líði er hjá Ríkisútvarpinu er úrelt og út í hött að pólitískt skipaðir fulltrúar komi þar að málum. Hins vegar breytir það ekki því að þetta er það ráðningakerfi sem er við líði og sem væntanlega allir fréttamenn stofnunarinnar hafa t.a.m. meira eða minna verið ráðnir eftir eins og fram kom t.a.m. í Kastljósinu sl. fimmtudagskvöld.

Ef meintar pólitískar ráðningar hjá Ríkisútvarpinu eru það sem fer fyrir brjóstið á fréttamönnum stofnunarinnar þá er furðulegt að þeir hafi aðeins beint spjótum sínum gegn ráðningu Auðunar Georgs. Hafi hann verið ráðinn á pólitískum forsendum er alveg klárt mál að hann er ekki einn um það. Það eru án efa ófáir einstaklingar starfandi hjá Ríkisútvarpinu sem mætti skoða að sama skapi fyrst ástæða þótti til að gera athugasemd við ráðningu Auðunar. En ég veit ekki til þess að fréttamenn Ríkisútvarpsins ætli ekki að beita sér gegn öðrum meintum pólitískum ráðningum innan stofnunarinnar.

En sem fyrr segir þá er auðvitað ráðningarferlið hjá Ríkisútvarpinu algerlega óásættanlegt og það má auðvitað lengi deila um það hvort Auðun Georg hafi verið hæfasti umsækjandinn um fréttastjórastöðuna. Sennilega láta menn þó af þeim vangaveltum núna þegar hann hefur afþakkað stöðuna. Það má annars minna á það í lokin að réttast væri auðvitað bara að einkavæða Ríkisútvarpið. Aldrei er góð vísa of oft kveðin.

---

Skoðanakönnun Gallup, sem birt var í vikunni, sýndi að meirihluti kjósenda styðji nú ríkisstjórnina eða 51%. Sjálfstæðisflokkurinn kemur vel út úr könnuninni með 38% fylgi sem er 4% meira fylgi en í Alþingiskosningunum 2003. Framsóknarflokkurinn mælist hins vegar aðeins með 12% sem er 6% undir kjörfylgi. Samfylkingin dalar um 3% síðan í síðustu könnun Gallup og um 2% miðað við kjörfylgi. Nánar má lesa um þetta á Mbl.is

Hjörtur J. Guðmundsson

Aprílgabb Ísland – Palestínu

„Ekki gleyma því að svína á Hellisheiðina, fara gegnum Þrengslin, lenda svo Spittfærnum á Kaldraðanesmelum, fljúga svo norður í Eyjafjörð yfir Kjöl, sprengja Stebbafr og Halldór Blöndal til helvítis, snúa svo til baka yfir heiðina og bomba Björn Bjarna og borgarstjórnaminnihlutan hálfa leið til andskotans og lenda svo við gamla flugturninn á Reykjavíkurflugvelli og hrynja í það á kránum í Miðbænum.”

Þannig skrifaði Magnús Þór Hafsteinsson, þingmaður Frjálslynda flokksins á spjallvefinn Málefnin.com í janúar 2004. Síðar á sama ári óskaði hann þeim Írökum sem berjast gegn hersetuliði BNA í Írak góðs gengis og hvatti þá til dáða í vopnaðri baráttu. Já, svona tala stundum þingmenn okkar góða lands.

Í síðustu viku var þessi sami þingmaður ásamt fleiri þingmönnum á ferð í Palestínu auk þriggja forystumanna úr launahreyfingunni. Ekki alls fyrir löngu var Ögmundur Jónasson alþingismaður á ferð á sömu slóðum. Magnús líkt og Ögmundur skrifar síðan ferðasögu á heimasíðu sína og vandar Ísraelsmönnum ekki kveðjurnar. Ég reyndar skrifaði pistil eftir að Ögmundur hafði skrifað um heimsókn sína. Aftur þykir mér ástæða til að skrifa og velta upp nokkrum þeim orðum sem þessir þingmenn hafa haft eftir ferð sína.

Ferðin í síðustu viku var (líkt og för Ögmundar) skipulögð af Félaginu Ísland – Palestína. Reyndar lætur Magnús Þór það vera í skrifum sínum að minnast á það hver skipulagði ferðina. Nú er að sjálfsögðu auðvelt að fara til Palestínu og sjá hvað ástandið þar er ömurlegt. Sjálfur hef ég ekki komið þangað en get rétt ímyndað mér að þar sé ástandið ekki gott. Ekki er það tilgangur minn með þessari grein að taka upp málstað annars aðilans gegn hinum. Hins vegar er einkennilegt hvernig þingmennirnir sem í þessa ferð fóru tala um hana þegar heim er komið. Það er engu líkara en að þau hafi aðeins farið á þá staði sem Félagið Ísland – Palestína hefur leitt þau á og bera síðan fréttir heim eftir það. Að sama skapi skulum við hafa í huga að Magnús Þór þingmaður lítur ekki á þá sem sprengja sig í loft upp sem hryðjuverkamenn heldur talar hann um þá sem ,,þjóðernishreyfingu.” Hann meira að segja viðurkennir í Kastljósviðtali að Nablus sé sterkt vígi fyrir palestínska ,,þjóðernishreyfingu.”

En ástæðan fyrir því að ég dreg upp gömul orð Magnúsar Þórs hér í byrjun er til að sýna að Magnús Þór er tvísaga. Einn daginn talar hann á slíkan hátt og hinn daginn birtist hann í Kastljósviðtali og reynir að gera sig virðulegan með því að tala um að í Mið-Austurlöndum þurfi að komast á friður og talar um ,,greyið” fólkið sem hefur það svo slæmt á svæðinu. Nú er ég svo sem ekki að segja að Palestínu menn hafði það gott. Langt því frá. Margoft hefur verið brotið á því og líf þeirra gert óbærilegt. Ekki bara af Ísraelsmönnum heldur einnig að þeirra eigin stjórnvöldum. Nýleg frétt sýndi að eftir að tekið var á spillingu innan palestínska stjórnkerfisins hafa tekjur ríkissjóð aukist um 30 milljón dollara á mánuði allt árið 2004. Þeir peningar gætu mögulega nýst fólkinu í Palestínu er rétt er með fé farið. Nú þegar Arafat kemst ekki lengur í opinbera sjóði er hægt að nýta peningana í annað. Það sem ég hins vegar er að benda á er að Magnús Þór getur ekki talað um að sprengja og skjóta fólk annars vegar og talað um að koma á friði hins vegar.

En skoðum fleiri atriði sem komu fram eftir heimsókn hópsins. Jónína Bjartmarz sagði í viðtali ,,að ástandið minni á meðferð nasista á Gyðingum í seinni heimsstyrjöld.” Það sem hún hefur fyrir sér með þessum orðum er ekki að Ísraelsmenn séu að stunda þjóðarhreinsanir. Ekki heldur að Ísraelsmenn séu að handtaka fólk bara fyrir það eitt að vera af ákveðnum kynstofn og setja það í fanga- og útrýmingabúðir. Nei, hún hefur það bara fyrir sér að Ísraelsmenn eru að byggja um 8 - 12 metra háan múr sér til varnar. Jónína minnist ekki á það að sjálfsmorðsárásir í Ísrael hafa snarminnkað eftir að bygging múrsins hófst. Hún talar ekki um að daglega finnast sprengjur og vopn við varðstöðvarnar sem nota á gegn ísraelskum borgurum. Það hentar kannski ekki að tala um slíkt. Kannski þjónar það ekki hagsmunum Félagsins Ísland – Palestína að talað sé um slíkt. Við skulum jú ekki gleyma að ferðin var farin eftir skipulagi félagsins.

En talandi um nasisma. Jónina og Magnús Þór hafa kannski ekki verið stödd við háskólann í Hebron þann 21. mars s.l. þegar Fatah hreyfingin hélt þar fjöldafund fyrir stúdentaleiðtoga sína. Á fundinum gengu núverandi leiðtogar ungliðahreyfingar Fatah og verðandi meðlimir um með ,,heil Hitler” kveðjuna eins og myndin hér til hægri sýnir.

Magnús og Jónína hafa kannski ekki heldur verið viðstödd þegar palestínskir lögreglumenn gerðu nákvæmlega það sama þann 10. febrúar s.l. Kannski hentar það heldur ekki að tala um slíkt. Hins vegar geta íslenskir þingmenn farið skv. skipulagi félags sem rekur hér ákveðið áróðurstríð, komið heim og líkt Ísraelsmönnum við nasista. Og enginn setur út á neitt.

Jónína segir einnig í áðurnefndu Kastljósviðtali ,,ég fann engan baráttuanda fyrir hernaði.”   Þetta eru einkennileg orð því að um leið og hún segir þetta má sjá myndir af vopnuðum palestínumönnum sem heiðraðir eru sem hetjur. Einnig má sjá veggspjald með nöfnum nokkurra aðila sem fallið hafa og á því stendur: ,,Never forget, Never forgive!” Þetta er auðvtiað rétti andinn til að semja um frið. Kannski sá hún ekki bara myndirnar sem Magnús tók á myndavél sína?

Og Magnús heldur áfram á vefsíðu sinni: ,, Ísrael er land gegnsýrt af grunsemdum og ótta. Fólk er alltaf að bíða eftir næstu árás. Þetta er sérstaklega áberandi í Jerúsalem. Það er meira að segja leitað að vopnum og sprengjum við verslunarkringlurnar. Við fórum í eina og reyndum þetta. Innandyra var allt fullt af fólki. Það moraði líka af hermönnum vopnuðum hríðskotabyssum og með handsprengjur í beltunum. Ísraelsmenn versla ógjarnan á opinni götu, heldur leita þeir í kringlurnar. Þar eru þeir öruggari með sig eftir að búið er að leita í bílunum þegar þeir fara inn á stæðin, á öllum sem fara inn og vopnaðir hermenn eru á hverju strái.“

Eftir að hafa sætt árásum af hendi hryðjuverkamanna í nokkur ár er ekkert skrítið að fólkið sé ,,gegnsýrt af grunsemdum og ótta, og alltaf að bíða eftir næstu árás”  Kemur það Magnúsi á óvart að slíkt ástand sé í landinu. Auðvitað er slæmt að hluti Palestínu manna skuli lifa við ömurlegar aðstæður. En það er líka slæmt að þurfa að búa í stanslausum ótta. Að geta ekki farið á kaffihús, skemmtistað og í þessu tilfelli í ,,mollið” án þess að eiga það í hættu að vera sprengdur í loft upp. Það er hins vegar fyrir tilstilli mikillar öryggisgæslu að Ísraelsmenn eru nú að verða öruggari og öruggari.

Og áfram heldur Magnús Þór: ,,Vinsælasti tölvuleikurinn meðal barna og unglinga Ísrael virtist mér vera skotleikurinn "Counter Strike". Hann gengur út á að vera í byssubardaga við "terrórista". Fara um og skjóta allt sem hreyfist. Allt niður í sex ára guttar spiluðu þetta af mikilli list á netkaffihúsunum. Ég fylgdist með þeim í laumi á meðan ég skrifaði pistla á þessa síðu. Þeir voru ótrúlega góðir. Hermenn framtíðarinnar, sem alast upp í ótta og tortryggni. Ég var líka búinn að hitta væntanlega andstæðinga þeirra í gettóum Palestínu. Þeir alast upp í vonleysi og hatri. Ég býð ekki í það þegar þessar kynslóðir náskyldra nágrannaþjóða taka við vopnunum úr höndum feðra sinna. Það gera þær eflaust ef ekki tekst að leysa Palestínuvandann fyrir botni Miðjarðarhafs. “

Það má vel vera að þetta séu ,,hermenn framtíðarinnar.” Við skulum nú samt vona að þeir þurfi ekki að berjast jafn blóðugum bardögum og hingað til hefur verið barist. Hins vegar stefnir í að þeir þurfi þess. Af hverju? Jú, af því að á landi Palestínu er verið að þjálfa jafnaldra þeirra til að berjast til síðasta blóðdropa. Þar er börnum kennt að bera vopn, þar er þeim kennt að með því að drepa Gyðing komist þeir inn í eilífðina þar sem allt er fullkomið. Haft er eftir Jónínu í Kastljósviðtalinu að þeir sem ,,láti hafa sig út í sjálfsmorðsárásir” séu ,,andlegir eftirbátar alls þessa” og vísar þar í meinta meðferð Ísraelsmanna á Palestínumönnum og eftirmálum þess.

Kannski sá Jónína ekki það sem myndirnar hér við hlið þessa texta sýna. Kannski sá hún ekki þegar Fatah, Hamas og Hizbollah hreyfingin afhenti fjölskyldum þeirra sem framið hafa sjálfsmorðsárásir smápeninga. Það kannski skiptir heldur ekki máli. Myndirnar sem hér sjást til hliðar sýna aðeins brot af þessu.

Hér er síða sem fjallar um hvernig Palestínumenn nota börnin sín í vopnaðri baráttu og hér er brot af síðu sem sýnir vídeómyndir af palestínskum börnum og unglingum talandi um hvað það sé frábært að fórna sér fyrir málstaðinn. Að sjálfsögðu er þetta mjög sorglegt en hins vegar er þetta staðreynd málsins.

En er ástandið að batna. Já, það held ég. Nú þegar ,,faðir hryðjuverkanna” Arafat, féll frá gafst loksins tækifæri til að byrja friðarviðræður af alvöru. Allt stefnir í að hlutirnir séu að stefna í rétta átt þó svo að langt sé í að þarna verði langvarandi friður. Til að það verði friður þurfa báðir aðilar að leggja niður vopn og gera málamiðlun. Þeir þurfa að virða tilverurétt hvors annars og borgararnir þurfa að sýna gagnkvæma virðingu. Það að íslenskir alþingismenn leggi land undir fót skv. skipulagi Ísland - Palestínu til þess eins að sjá hvað annar aðilinn er slæmur og hinn góður færir okkur ekkert nær friði. Sjaldan veldur einn þá er tveir deila.

Gísli Freyr Valdórsson

Fóstureyðingar

Um 20% þungana á Íslandi enda í fóstureyðingu. Hér um bil allar fóstureyðingar fara fram frá 6.viku eða síðar, en lang flestar fóstureyðingar eru framkvæmdar fyrir lok 12.viku. Í sumum tilfellum getur verið liðið talsvert mikið lengra á meðgönguna. Strax 6 vikum eftir síðustu blæðingar móður, fjórum vikum eftir getnað, er fóstrið komið með hjarta sem slær og blóð rennur í æðum. Aðal ástæða þess að fóstureyðingar fara yfirleitt ekki fram fyrr en í fyrsta lagi á 6.viku er sú að móðir, sem ekki ætlar sér að verða ólétt, uppgötvar ekki að hún sé þunguð mikið fyrir þann tíma.

Ég mun færa rök fyrir því hér að það sé alla jafna siðferðilega rangt að eyða fóstrum og að þau beri að vernda allt frá getnaði. Ég mun þó ekki leggja fram neinar nákvæmar tillögur til nýrrar löggjafar um fóstureyðingar að svo stöddu, það býður betri tíma.

12 vikna gamalt fóstur

Allir hafa réttinn til lífs, en hvenær öðlast þeir þann rétt?
Það eru allir sammála því að vernda beri rétt manna til lífs. Það er hinsvegar eilíft þrætuepli hvenær fóstur, eða eftir atvikum ófætt barn, sé orðið nógu gamalt til að öðlast þennan rétt til lífs.

Býsna margir í ,,íslenskri net-umræðu” hafa sett fram hugmyndir um tímasetningu sem hægt er að miða við í þessum efnum, þó að umræðan hér fari ekki nærri eins hátt og til dæmis í Bandaríkjunum. Í Bretlandi hefur umræðan komist á yfirborðið að meira marki en áður, m.a. vegna mynda sem Stuart Campbell, prófessor, tók til að setja í bók til að fræða verðandi foreldra um þroska barna sinna. Hefur komið í ljós í tengslum við þessar rannsóknir Campbells að jafnvel 11.vikna fóstur séu byrjuð að framkvæma býsna flókna hluti, 12.vikna fóstur hreyfi fætur sína líkt og nýfædd börn gera, 14.vikna fóstur sjúga á sér þumalinn, og ýmislegt fleira mætti tína til. Hefur nú breski Íhaldsflokkurinn gert fóstureyðingar að kosningamáli, og vill þrengja tímaramman sem menn hafa til að láta framkvæma fóstureyðingar.

Það er mjög vandasamt að meta það hvenær fóstur eða ófætt barn er orðið að persónu með réttindi eða orðið það mikil mannvera að ekki megi deyða það með tilliti til þess sem flestir leggja til grundvallar.
Er barn í móðurkviði frekar sjálfstæður einstaklingur á 25.viku en á 19.viku? Er það frekar sjálfstæður einstaklingur á 19.viku en á 13.viku? Felur það sem sumir vilja kalla ,,skilyrðislausan rétt kvenna til að ráða yfir eigin líkama” í sér rétt hennar til að deyða ófætt barn, sem á sér jafnaldra meðal yngstu fyririburanna á vökudeild Landspítalans? Menn hafa misjafnar skoðanir á þessu. Sumir vilja miða við þetta og aðrir hitt. Einn segir: ,,Barn öðlast rétt til lífs þegar taugakerfi þess er nokkurn veginn fullmótað, því að þá getur það hugsanlega fundið fyrir sársauka”, annar segir: ,,Það öðlast rétt til lífs þegar því er hugað líf utan líkama móður sinnar, því að þá er það í raun sjálfstæður einstaklingur”, sá þriðji vill meina að mannlegt líf hefjist við skynjun og meðvitund, og hefur sín heimspekilegu og huglægu rök, og vill að þeim sökum miða við einhvern vissan mánuð, sá fjórði hefur enn aðra skoðun, og rökstyður hana með sínum rökum. Er ekki tímabært að hætta að notast við huglæga kvarða heimspekinnar í þessum efnum sem menn geta deilt um og togað fram og til baka? Hvenær mannslíf verður til er vísindaleg spurning. Það ætti ekki að vera viðfangsefni lögfræðinga, stjórnmálamanna eða heimspekinga að svara því álitamáli, heldur fósturfræðinga. Strax við getnað, þegar eggfruma og sáðfruma mætast og okfruman verður til, hættir eggfruman að vera aðeins hluti af líkama móðurinnar. Strax við getnað hættir sáðfruman að vera til sem slík. Nýtt mannslíf hefur hafist, ný erfðafræðilega einstök mannvera er til.⁽¹⁾ Þetta er svar fósturfræðinnar. (Þeir sem hafa áhuga á að kynna sér þetta atriði nánar geta lesið grein sem heitir “When do Human Beings Begin?” á heimsiðu félags frjálshyggjumann gegn fóstureyðingum (e.Libertarians for life)) Er ekki betra að losa sig við umdeilanlegar huglægar og tegjanlegar heimspeki vangaveltur og reiða sig á raunvísindin í þessum efnum? Það er um að gera að styðjast við þá einföldu líffræðilegu, óbreytanlegu og hlutlægu staðreynd að mannslífið hefst við getnað. Eftir allt saman eru afleiðingar fóstureyðingar fyrir fóstrið alltaf þær sömu. Hvort sem mér hefði verið ,,eytt” strax 6.vikum eftir getnað, drepinn á 6. mánuði meðgöngu, eða 6 mánuðum eftir fæðingu, þá hefði sá aðili sem ,,eyddi” mér, tekið mannslíf. Hann hefði komið í veg fyrir að ég gæti skrifað hér grein um fóstureyðingar, haft áhuga á skák, orðið ástfanginn af konunni minni o.s.frv. Þeir sem vilja verja fóstureyðingar benda oft á að hefði mér verið ,,eytt” í móðurkviði, þá hefði ég aldrei orðið þess var að ég hefði farið nokkurs á mis, ég myndi einskis sakna. Þetta er ágætis punktur, en hann breytir ekki þeirri staðreynd að ég hefði í raun farið á mis við gersamlega allt. Sá sem svipt hefði mig lífinu með þeim hætti að ,,fóstureyða” mér, hefði gersamlega svipt mig öllu sem hægt er að taka.

Margir hafa fært rök gegn því að hægt sé að miða við getnað. Sigurður Hólm Gunnarsson sagði í grein á sinni góðu síðu, skodun.is, að: ,,Ef barn verður til við getnað þá er alveg eins hægt að rökstyðja að í öllum sáðfrumum og öllum eggjum séu ,,verðandi einstaklingar" og því sé það siðlaust að ,,drepa" sáðfrumur og egg.”

Þetta tel ég alveg fráleitt. Margir þeir sem segja að mannslíf hefjist við getnað, benda sérstaklega á að sáðfruma sé ekki mannvera, og ekki heldur verðandi mannvera. Það sama á við um eggfrumu. Það er ekki fyrr en sáðfruma og eggfruma hafa komið saman og myndað okfrumu að ný mannvera hefur orðið til. Sáðfruma ein og sér er ekki sjálfstæður og erfðafræðilega einstakur einstaklingur, hvorki verðandi né núverandi. Það er því ekki siðferðislega rangt að drepa sáðfrumu eða egg. Sigurður Hólm væri enginn Sigurður Hólm, hefði hann einungis erfðaefni frá föður sínum, eða einugis frá móður sinni. Við eigum það báðir sameiginlegt að við urðum raunverulega til, þegar að sáðfruman og eggfruman runnu saman í eitt. Fyrir þann tíma vorum við ekki til, og því var ekki hægt að drepa okkur.

Er bann við fóstureyðingum eitt af tækjum karla til að kúga konur?
Ég vil nota smá rúm hér til að tjá mig um þau klassísku rök að konan eigi að fá að ráða yfir eigin líkama, og að bann við fóstureyðingum sé eitt af kúgunartækjum karla. Ég hef áður útskýrt hvers vegna ég telji að ekki sé hægt að líta þannig á að fóstrið sé einungis hluti líkama móðurinnar. Konur eiga að ráða yfir eigin líkama, svo framarlega að þær skaði ekki aðra, þar með talið sín eigin afkvæmi. Varðandi það hvort að bann við fóstureyðingum sé tæki í þágu karla til að kúga konur þá vil ég benda á að karlar eru frekar andvígir banni á fóstureyðingum en konur ef marka má skoðanakönnun sem Gallup gerði árið 2001.
Í grein á heimasíðu Vinstri-grænna las ég efirfarandi: Þrenging eða jafnvel algert bann á réttinum til fóstureyðingar er eitt mikilvægasta vopn karlveldisins til þess að hafa fulla stjórn á konum og kynlífi þeirra.

Það kann að vera að það gerist að karlmenn kúgi konur til að fara ekki í fóstureyðingu og neyði þær til að eiga börn – og er það miður.
En hversu oft ætli að hið gagnstæða gerist, að kona sem vill eiga barn, sé neydd í fóstureyðingu af karlmanni, og hún svipt þeim rétti að fá að fæða barn sitt. Er það ekki líka kúgun? Það gerist eflaust oft að verðandi móður er beitt þrýstingi af barnsföður sínum til að fara í fóstureyðingu. Hann telur barneign ekki tímabæra, vill ekki þurfa að sjá fyrir barni, er giftur annari konu og vill ekki að það fréttist að hann hafi tvær í takinu, eða hefur einhverja aðra ástæða til að vilja ekki eignast barn.
Viðkomandi konu langaði að eignast barnið, en var töluð til, og fór í fóstureyðingu. Væri bann við fóstureyðingum ekki til þess fallið að verja slíkar konur? Þarf bann við fóstureyðingum endilega að vera konum almennt til ills? Hefur einhver gert rannsókn á því hvort er algengara, að karlmaður beiti konu þrýstingi til að fara í fóstureyðingu, eða fara ekki í fóstureyðingu? Hvað sem því líður, þá mætti til dæmis, samfara því að rétturinn til fóstureyðinga væri þrengdur, gera sérstakt átak til að gera feður undir erfiðum kringumstæðum ábyrga, því að oft hvílir allt ,,vandamálið” á móðurinni, meðan að orsök ,,vandamálsins” liggja auðvitað hjá föðurnum, að minsta kosti til jafns við móðurina.

Erfiðu málin
Ég skil vel hvers vegna konur kjósa að fara í fóstureyðingu þegar að getnaður á sér stað vegna nauðgunar. Einnig skil ég vel slíkt val ef að móðirin er í lífshættu. Ég vil þó benda á þetta veggspjald hér frá “Feminists for life” (félag feminista gegn fóstureyðingum) til umhugsunar varðandi fóstureyðingar vegna nauðgana.

Varðandi fóstureyðingar vegna erfðagalla í fóstri, að þá finnst mér menn fara full geyst. Ég heyrði sagt frá íslenskri konu um daginn sem að á sínum tíma var sterklega ráðlagt að eyða fóstri sínu vegna litningagalla. Hún hugsaði málið og ákvað að gera það ekki. Eftir að barnið fæddist kom í ljós að gallinn reyndist aðeins vera sá að augu barnsins voru ekki eins á litin, að öðru leyti var í lagi með barnið. Menn eru býsna duglegir við það að leita að erfðagöllum. Dæmi eru um það að börn fæðist með áverka eftir legvatnsstungur og þær geta líka framkallað fósturlát. Þessi viðleitni til að tryggja að allir séu allheilir og fullkomnir með því að tortíma þeim sem eru líklegir til að verða ,,byrði”, er farin að minna mig á viðleitni Hitlers til að byggja upp hinn fullkoma kynstofn. Hér er skemmtilegt veggspjald frá “Feminists for Life” til að skoða varðandi það hvort að eyða eigi fóstrum vegna litningagalla.

Þess má geta að í Bandaríkjunum er aðeins um 1% allra fóstureyðinga framkvæmdar vegna nauðgana eða sifjaspella, 1% vegna þess að fóstrið sé ,,gallað” og 3% vegna þess að líf móðurinnar hafi verið í hættu. Ég veit ekki hvernig þessu er háttað hér. Hinsvegar hlýtur það að liggja ljóst fyrir að ef um 20% þunganna enda með fóstureyðingu, að þá hafa menn ekki alltaf viðunandi afsökunarástæður.

Nánari lesningu er hægt að nálgast til dæmis á síðu Libertarians for Life (Frjálshyggjumenn gegn fóstureyðingum)

Sindri Guðjónsson

(1) Moore, K. and T.V.N. Persaud. 1998. The Developing Human: Clinically Oriented Embryology (6th ed.), W.B. Saunders Company, Philadelphia, blaðsíða 2-18. Larsen, W.J. 1998. Essentials of Human Embryology, Churchill Livingstone, New York, blaðsíða. 1-17. O'Rahilly, R. and F. Muller. 1996. Human Embryology & Teratology, Wiley-Liss, New York, blaðsíða. 5-55.

Mánudagspósturinn 28. mars 2005

Jæja, þá er Bobby Fischer kominn til Íslands. Ég hef fjallað nokkrum sinnum áður um mál hans hér á Íhald.is og lýst þeirri eindregnu skoðun minni að engan veginn hafi verið ástæða fyrir íslenzk stjórnvöld að veita honum íslenzkan ríkisborgararétt. Ég er auk þess ansi hræddur um að sá gjörningur eigi eftir að draga dilk á eftir sér. Ófáir sögðu, þegar fyrir lá að Fischer kæmi til landsins, að þeir vonuðust til þess að hann myndi róast við það að koma til landsins og hann myndi hætta þeim svívirðilegum yfirlýsingum sínum um Bandaríkin og gyðinga sem hann er alræmdur fyrir og sem hann hefur viðhaft um árabil. Flestir hafa þó án efa gert sér grein fyrir að slíkar vonir voru í bezta falli byggðar á barnaskap enda litlar líkur á að Fischer róaðist við það eitt að koma til Íslands.

Enda hefur það sannast að ekkert hefur breyzt í þeim efnum nú þegar Fischer er kominn til landsins. Yfirlýsingagleðin er sú sama og hatur hans á gyðingum og Bandaríkjunum hefur ekki minnkað. Blaðamannafundur Fischers á Hótel Loftleiðum, daginn eftir komuna til Íslands, sýndi það svo um munaði. Fyrir vikið eru nú uppi vangaveltur um það hvort ummæli hans þar um gyðinga hafi hugsanlega verið brot gegn almennum hegningalögum. Hefur jafnvel formlega verið farið þess á leit við embætti Ríkislögreglustjóra að ummæli Fischers verði rannsökuð. Virðist það mál vera að vinda upp á sig og á eftir að koma í ljós hvert framhald þess verður. Verst er kannski að þetta er ekkert sem ekki mátti eiga von á og furðulegt ef ekki hefur verið gert ráð fyrir því að þessi staða kynni að koma upp.

Ég vil annars taka undir með Agli Helgasyni og fleirum um að fróðlegt væri að sjá vísindalega skoðanakönnun um afstöðu Íslendinga til þeirrar ákvörðunar að veita Fischer íslenzkt ríkisfang. Nú er ég ekki talsmaður þess að íslenzk stjórnvöld eigi að dansa eftir því hvað skoðanakannanir segja. Hins vegar væri gerð slíkrar könnunar áhugaverð í ljósi þess að sumir hafa víst viljað meina að ákvörðun stjórnvalda njóti almenns stuðnings hér á landi. Ég leyfi mér að efast um það. Annars er það eiginlega furðulegt að ekki hafi verið gerð slík könnun ennþá miðað við þá umfjöllun sem þetta mál hefur fengið undanfarnar vikur og mánuði.

Vil að lokum benda á áhugaverðar umfjallanir Stefáns Friðriks Stefánssonar um málið á vef hans www.stebbifr.com.

---

Fjölmiðlar greindu frá því í vikunni að um helmingur þeirra, sem fengu úthlutað árslaunum úr Launasjóði myndlistarmanna í ár, séu í stjórn Sambands íslenskra myndlistarmanna eða í sambúð með meðlimum úthlutunarnefndarinnar. Var listamannalaunum úthlutað fyrir rúmum mánuði síðan og sóttu meira en 230 um laun myndlistarmanna en aðeins 30 voru í boði. Vakti athygli að úthlutunarnefndin veitti þremur stjórnarmönnum úr SÍM laun, en það voru einmitt þeir menn sem skipuðu í úthlutunarnefndina. merkileg “tilviljun”. Þessum þremur stjórnarmönnum voru veitt árslaun en tíu slík voru til skiptanna. Þá veitti úthlutunarnefndin eiginmanni formanns stjórnarinnar laun til sex mánaða og þar að auki var sambýliskonu eins meðlima úthlutunarnefndarinnar úthlutað launum til eins árs. Það par hefur reyndar fengið árslaun til skiptis síðastliðin þrjú ár.

Ef það er ekki eitthvað gruggugt við þetta og rúmlega það þá veit ég ekki hvað. Steininn tók síðan úr þegar formaður SÍM (eiginmaður hennar fékk úthlutað listamannalaunum í hálft ár eins og áður segir) reyndi að beina athyglinn frá þessu með því að væna Guðna Ágústsson, landbúnaðarráðherra, um að hafa reynt að hafa áhrif á ákvörðun úthlutunarnefndarinnar og mælast til þess að einum umsækjanda væri veitt listamannalaun. Hvers vegna var formaðurinn að nefna Guðna til sögunnar annars en til að beina athyglinni frá eigin þætti í málinu? Var þessi tilraun vægast sagt lágkúruleg og sýndi enn frekar þá spillingu sem ekki verður betur séð en að þrífist við úthlutun listamannalauna.

Það er annars auðvitað löngu orðið tímabært að afnema listamannalaunin sem slík og þetta mál sýnir það enn betur en áður. Það er ekki ríkisins að ákveða hverjir séu listamenn og hverjir ekki, eða hverjir séu betri listamenn en aðrir, né einhverra aðila á þess vegum. Það er almenningur sem ákveður það með því að fara á myndlistasýningar þeirra sem það eiga skilið og með því að kaupa verk þeirra.

---

Málefni Mannréttindaskrifstofu Íslands eru enn komin á dagskrá. Ég hef áður ritað grein hér á Íhald.is um mál hennar. Sem kunnugt er ákváðu stjórnvöld að eyrnamerkja ekki skrifstofunni fast framlag á fjárlögum eins og áður umfram aðra aðila hér á landi sem starfa að mannréttindamálum. Þetta var ákveðið í framhaldi þess að Mannréttindaskrifstofan rifti samningi við stjórnvöld þar um fyrir rúmu ári síðan. Þess í stað ákváðu stjórnvöld að gefa öllum aðilum, sem starfa að mannréttindamálum hér á landi, jafna möguleika á að sækja um þennan styrk. Nú eru forsvarsmenn Mannréttindaskrifstofunnar hisn vegar æfir yfir því að dómsmálaráðuneytið hafi ákveðið að styrkja ákveðin verkefni á hennar vegum um rúmar 2 milljónir króna en ekki öll.

Spurningin er hins vegar þessi: Síðan hvenær ber dómsmálaráðuneytinu yfir höfuð að styrkja starf félagsskaparins Mannréttindaskrifstofu Íslands? Staðreyndin er sú að ráðuneytinu ber einfaldlega engin skylda til þess og hefur fullt vald til að ákveða hvað það styrkir og hvað ekki í þeim efnum. Þetta mál allt sýnir vel þá ótrúlegu heimtufrekju sem ósjaldan gerir vart við sig þegar ýmsir einkaaðilar, eins og Mannréttindaskrifstofan, telja sig eiga heimtingu á fjárframlögum úr vösum skattgreiðenda og fara svo í fýlu ef ekki er allt eftir þeirra höfði.

Bendi á góða umfjöllun Björns Bjarnasonar, dómsmálaráðherra, um málið á heimasíðu hans Björn.is.

---

Greint var frá því í Ríkissjónvarpinu að svört atvinnustarfsemi, þar sem útlendingar eru fengnir í vinnu hérlendis án réttinda, hafi blómstrað á höfuðborgarsvæðinu eftir að Íslendingar urðu aðilar að Schengen-samstarfinu. Þetta kemur þó mér ekki beint á óvart enda hef ég gagnrýnt aðild Íslands að Schengen sem er ekkert annað en aðild að vandamálum og vitleysu.

---

Bendi að lokum bæði á áhugaverða páskapredikun hr. Karls Sigurbjörnssonar, biskups Íslands, og fróðlegan pistil á vefritinu Andríki.is þar sem fjallað er m.a. um stöðu kristinnar trúar, kristinfræðikennslu í grunnskólum, fjölmenningu og fleira.

Hjörtur J. Guðmundsson

Hættum að snuðra í einkamál annarra

Lagt hefur nú verið fram á þingi, frumvarp til laga um breytingar á lögum um tekju- og eignarskatt. Í frumvarpinu felst einkum að opinber birting og framlagning álagningar- og skattskráa landsmanna verði með öllu lögð af. Sigurður Kári Kristjánsson alþingismaður, er fyrsti flutningsmaður frumvarpsins en meðflutningsmenn hans að frumvarpinu eru fleiri þingmenn Sjálfstæðisflokksins.
Rökin að baki frumvarpinu eru nokkur en þau eru einna helst þau að telja verður að birting álagningar- og skattskráa samkvæmt ákvæðum núgildandi laga brjóti mjög gegn rétti einstaklinga til friðhelgis einkalífs. Fjárhagsmálefni einstaklinga eru án vafa meðal helstu persónuupplýsinga sem að mínu mati bæði er eðlilegt og sanngjarnt að leynt fari.

Birting upplýsinga um tekjur einstaklinga er mjög til þess fallin að grafa undan því trúnaðarsambandi sem viðgengist hafi á vinnumarkaði um launakjör í frjálsum vinnusamningum. Þar að auki er minnt á að með niðurfellingu kæruheimildar gjaldenda vegna skattákvörðunar þriðja manns hafi forsendur að baki framlagningu skattskráa einstaklinga brostið. Frumvarpið mun ekki fela í sér að dregið verði úr þeim úrræðum sem skattyfirvöldum er veitt í núverandi löggjöf til að sinna virku skatteftirliti, bregðast við undanskotum frá skatti eða til að beita öðrum þeim heimildum sem núgildandi löggjöf kveður á um. Frumvarpið gerir ekki síst ráð fyrir því að núverandi eftirlit verði eftir sem áður í höndum skattyfirvalda. Verði frumvarpið að lögum ljúki hinsvegar einkaskattrannsóknum borgaranna hvers á öðrum.

Landsfundur Sjálfstæðisflokksins hefur margoft ályktað um þetta mál og enginn vafi á því að það er stefna flokksins að þessar breytingar eigi sér stað. Að mínu mati eiga viðkomandi þingmenn mikið hrós fyrir að stíga þetta skref og vinna í takt við stefnu flokksins í þessum efnum. Sérstaklega hrósa ég þeim þó fyrir að leggja áherslu á þetta baráttumál ungra sjálfstæðismanna til fjölda ára. Það hefur mjög lengi verið stefna SUS að þessi breyting verði gerð á. Það er okkur ungliðum, rétt eins og flokkmönnum almennt, ánægjuefni að frumvarpið hafi verið lagt fram. Er Sigurður Kári mælti fyrir frumvarpinu fór hann yfir grunn þess í ítarlegri ræðu og kynnti það vel. Að lokinni ræðu Sigurðar Kára var fróðleg umræða um málið.
Var mjög merkilegt að kynna sér afstöðu þingmanna til þess.

Sérstaklega fannst mér merkilegt að heyra skoðanir Ögmundar Jónassonar. Snerist hann öndverður gegn áætluðum breytingum og talaði af krafti gegn þeim. Var merkilegt að sjá þetta gamla og úrelta forræðishyggjuhjal hjá Ögmundi. Ekki er hægt að segja að tal hans sé nýtt af nálinni. Forræðishyggja Ögmundar og annarra þingmanna Vinstrihreyfingarinnar - græns framboðs er fyrir löngu orðið landsþekkt og þarf vart að hafa um það mörg orð. En það er vissulega mjög fyndið að sjá grunn VG og vinstrikreddur opinberast með svo galopnum hætti. En Ögmundur er og verður forræðishyggjumaður, það breytist ekki svo glatt eins og við vitum öll sem fylgjumst með honum, flokknum og þeim sem sitja í umboði hans á löggjafarþinginu.

Fleiri vinstrisinnaðir þingmenn komu í pontu og tóku undir málflutning Ögmundar eða grunnstef hans: semsagt að það komi fólki úti í bæ við hvað Jón Jónsson verkamaður í Breiðholtinu, eða Jón Jónsson athafnamaður í Grafarvogi, er með í laun. Þetta er grunnpunktur vinstrimanna virðist vera að það sé málefni almennings hvað næsti maður hafi í laun eða vilji svala forvitni sinni með því að vita allt um hagi viðkomandi að þessu leyti. Ég og við sjálfstæðismenn almennt segjum að þetta gangi ekki upp. Þetta frumvarp er sett fram umfram allt til að fá umræðu um málið og vonandi leiða til þess að tekin verði upp önnur vinnubrögð og annað fyrirkomulag taki við. Þetta frumvarp er mikilvægt og sett fram sem grunnpunkt í mikilvægt prinsippmál: það að almenningur hafi sín lykilmál, tekjugrunn sinn sem sitt einkamál.

Eða það er mitt mat og okkar sjálfstæðismanna. Það er reyndar hlægilegt að til sé fólk sem tali gegn þessu og afhjúpi með því gamaldags vinstrikreddupólitík. Þessir gamaldags vinstrimenn ættu að taka af sér hofmóðugu gleraugun og horfa fram fyrir sig án þeirra. Það gæti orðið þeim gæfuleg ákvörðun. Ekki veitir þeim af að hugsa málið frá öðrum forsendum og frá öðrum grunni beint. Ég tek bara undir orð Sigurðar Kára í umræðunni: "Við höfum engan rétt á því að vera að grafast fyrir um það í einhverjum skattskrám hvað náunginn í sama stigahúsi og við er með í laun." Það er því verðugt verkefni okkar sjálfstæðismanna, sérstaklega okkar ungra sjálfstæðismanna að kalla til Ögmundar og félaga hans í forræðishyggjunni: komið þið inn í framtíðina, ekki veitir ykkur af!

Stefán Friðrik Stefánsson

Leikskólar eru ekki og verða ekki ókeypis

Í síðustu viku skrifaði ég grein sem fjallaði í meginatriðum um það hvernig ýmsir aðilar gera í sífellu kröfu á ríkissjóð um að ríkið borgi fyrir hin og þessi áhugamál manna.
Einnig kom fram í greininni að þeir sem kvarta hvað mest undan sífelldum erfiðleikum í rekstri eru sveitastjórnarmenn sem reka sveitafélögin.

Það er virðist vera skrítið mál hvernig sumir sveitarstjórnarmenn reka sveitafélögin sín. Á meðan Akureyrarbær skilar hagnaði af rekstri sínum aukast skuldir Reykjavíkurborgar stöðugt. Hafa ber í huga að Akureyrarbær er ekki að fullnýta ,,rétt” sinn með fullu útsvari sem er 13,03%. Það gerir Reykjavíkurborg hins vegar. Borgin hækkaði útsvar sitt í hámark s.l. áramót til að greiða mætti niður skuldir og einfaldlega fá meiri pening inn í rekstur borgarinnar. Eða þannig var það allavega kynnt okkur borgarbúum.

Hér er hægt að athuga tvennt. Af hverju getur Akureyrarbær skilað afgangi af rekstrarfé sínu en ekki Reykjavík? Nú hefði maður haldið að þessu væri öfugt farið þar sem Reykjavíkurborg, með R-listann í fararbroddi (og Steinunni Valdísi í afturtogi), er að fá eins mikið fjármagn og mögulegt er frá einstaklingum og hefur nú nýlega samið við ríkið um að það greiði fasteignaskatt til borgarinnar sem er töluvert fjármagn.

Þegar útsvarið var hækkað um áramótin talaði forseti borgarstjórnar um að tekjur borgarinnar myndu aukast um 900 milljónir á ári. Nú með samingum við ríkið munu tekjur borgarinnar aukast um 690 milljónir á ári. Já, borgin er s.s. að fá rúmlega einn og hálfan milljarð í ,,aukatekjur” árlega.

Nú hefði maður gert ráð fyrir því að fjármagn þetta yrði notað til að borga niður þær skuldir sem R-listinn hefur á undanförnum áratug safnað á herðar borgarbúa. Það var jú eins og áður sagði meginforsendan fyrir því að hækka útsvarið. Það hefur hins vegar ekki verið gert. Í staðinn birtist frétt í síðustu viku um að nú ætlaði borgin að auka enn útgjöld sín. R-listinn virðist nefnilega líta þannig á að þegar tekjur borgarinnar hækki þurfi útgjöldin líka að hækka. Þannig hefur borgin jú verið rekin síðan 1994.

Þetta er nú reyndar ekki alveg rétt hjá mér þannig að ég þarf að bakka með þessa yfirlýsingu mína, þ.e.a.s. að borgin sé fljót að hækka útgjöldin þegar tekjurnar hækka. Það jú víst þannig að útgjöldin hækka bara þegar borgarfulltrúa-elítunni hentar. Þannig hafa menn ekkert sett fyrir sig að stofna til ýmissa gæluverkefna og útgjaldaaukninga þegar þeim sýnist.

Ókeypis leikskólar?
En allavega, snúum okkur að nýjasta útgjalda-útspili borgarinnar. Nú er rúmlega ár í kosningar og R-listinn þarf að hressa upp á ímynd sína. Þannig að nú ætlar borgarstjórn að gefa barnafólki ókeypis pössun allt að sjö tíma á dag. Einhverra hluta vegna telur Steinunn Valdís, sitjandi borgarstjóri R-listans, að fjármál borgarinnar séu í það góðum farvegi að hægt sé að eyða 850 milljónir króna aukalega til að greiða niður leikskólagjöld. En það er nokkuð við þetta að athuga.

Í fyrsta lagi er ekki ,,leikskólaskylda” í landinu. Þannig að það er ekki talið nauðsynlegt að börn séu í leikskóla eins og það er talið nauðsynlegt að þau séu í skóla. Það er jú skólaskylda í landinu og þar er á herðum sveitafélaga að standa að rekstri skólanna. Gott og vel.

Það kann að líta vel út fyrir brotinn R-lista að ætla nú að gera vel við barnafólk. En hins vegar er R-listinn þarna að setja auka útgjöld á herðar borgarbúa. Það er ekki sjálfsagt mál að borgin borgi niður leikskólagjöld. Hvað með þá foreldra sem kjósa að vera heima með börnum sínum? Eiga þeir foreldrar ekki jafnmikinn rétt á þessu fjármagni? Er það síðri uppeldisaðferð en að setja börnin á leikskóla? Er ekki sanngjarnt að öll börn séu sett undir sama hatt, bæði þau sem fara á leikskóla og þau sem eru heima? Og hvað með fólkið sem ekki á börn? Af hverju eiga allir borgarbúar að borga undir leikskólapláss barna?

Og annað. Leikskólar eru ekki og verða ekki ókeypis. Þar er alltaf einhver sem borgar. Þó svo að R-listinn sé með þessu útgjaldaspili sínu að reyna að kaupa atkvæði fyrir næstu kosningar þá kemur þetta til með að kosta mikið af peningum eins og áður hefur komið fram. Það er alltaf kostulegt þegar ráðamenn (í þessu tilviki R-listinn) segir við fólk að það sé að fá eitthvað ókeypis.
Barnafólk er ekkert að fá þessa þjónustu ókeypis.

Það er ekki samfélagsskylda borgaranna að borga leikskólapláss fyrir barnafólk. Það má vel vera að það líti vel út að fólk fái frítt leikskólapláss og þeir þurfi að vera leiðinlegir sem mótmæla þessu. En staðreynd málsins er sú að þetta kostar peninga sem skattborgarar eiga ekki að vera skyldugir til að greiða. Það er ekki skylda okkar sem borgum hámarksútsvar í Reykjavík að borga upp ímynd R-listans. Þarna er illa farið með peninga sem hægt væri að eyða í allt annað. Og helst að eyða þeim alls ekki, nema þá að borga upp skuldir. Það eru jú þessir krakkar sem nú eru og verða í gjaldfrjálsum leikskóla sem þurfa síðan að borga þær skuldir sem yfirmenn Steinunnar Valdísar hafa safnað á s.l. áratug. Kannski að það þurfi að senda núverandi borgarstjórn á fjármálanámskeið hjá Akureyrarbæ.

Málefnaleg Steinunn Valdís
Ég er ekki sá eini sem gagnrýni þetta nýjasta útspil R-listans. Bæði fjármálaráðherra og aðrir sveitastjórnarmenn hafa gagnrýnt þetta.
S.l. vikur og mánuði hafa átt sér stað samningaviðræðum milli ríkis og sveitafélaga um tekjuskiptingu þessa tveggja aðila. Mikil vinna hefur farið í þetta en svo virðist sem helsta krafa sveitafélaga sé að fá að hækka útsvar sitt mun meira en nú er heimilt. Sem betur fer hefur ríkisstjórnin ekki heimilað það.

Sveitastjórnarmenn gagnrýna borgarstjórnina fyrir að greiða niður leikskóla af því að það geti ekki allir fylgt þessu eftir og gert það sama. Hvers konar vitleysa er þetta eiginlega? Þeir eru nú fúlir af því að þeir hafa ekki sömu möguleika á að veita þessa þjónustu. Það er auðvitað bara hið besta mál. Þarna hafa önnur sveitafélög fullkomið tækifæri til að fara ekki að fordæmi borgarstjórnar Reykjavíkur. Þarna er fullkomið tækifæri til að eyða ekki meiri peningum skattgreiðenda.

Sú gagnrýni sem helst er varið í er gagnrýni fjármálaráðherra á R-listann.
Geir H. Haarde segir m.a. ,, ... að þetta væri vægast sagt hið furðulegasta mál. Gert hefði verið samkomulag í tekjustofnsnefnd um fullkomlega einhliða tilfærslu mikils fjármagns frá ríki til sveitarfélaga. Hugmyndin hefði verið sú, að þessum peningum væri varið til að mæta þörfum þeirra sveitarfélaga sem standa höllustum fæti fjárhagslega.
Borgarstjóri Reykjavíkur hefði hins vegar ekki getað á sér setið og byrjað að eyða þeim hluta fjármagnsins, sem ætti að renna til Reykjavíkurborgar. Inni í þessum pakka sé, að ríkið hæfi að greiða fasteignagjöld af fasteignum sínum og ljóst væri, að borgin teldi sig nú hafa meira svigrúm, fjárhagslega, en hún hefði haft fyrir samkomulagið.”

Og hvernig bregst Steinunn Valdís við?
Jú. á bls. 4 í Fréttablaðinu í dag er haft eftir henni: ,,Ég kippi mér ekki upp við það þó fjármálaráðherra taki eitthvert geðvonskukast.” Já, málefnaleg hún Steinunn.
Það má s.s. alls ekki gagnrýna hana eða vinnubrögð R-listans.
Þá eru menn bara að taka ,,geðvonskukast.”

Það er ekkert skrítið að fjármálaráðherra komi með þessa gagnrýni. Hann er einn af þeim sem þarf að hlusta á vælið þegar sveitastjórnarmenn biðja um meiri pening. Hann hefur greinilega gefið Reykjavíkurborg mikið eftir og áður en sólin er sest hefur borgarstjórn ákveðið að eyða öllu í einhverja vitleysu. Ef einhver gagnrýnir vinnubrögð Steinunnar Valdísar getur hún ekki svarað til baka á málefnalegan hátt. Það er fjöldi manns (m.a. Geir H. Haarde) sem fara vel með það sem skattgreiðendur borga. Það hefur R-listinn hins vegar ekki gert og ætlar sér aldrei að gera. Steinunn Valdís ætti að sjá sóma sinn í því að biðja fjármálaráðherra afsökunar á þessum orðum. Hún minnir á óþroskaðan ungling sem ekkert hefur til síns máls nema að kalla menn nöfnum.

Gísli Freyr Valdórsson

Mánudagspósturinn 21. mars 2005

Sú ákvörðun alsherjarnefndar Alþingis að mæla með því að þingið veiti Bobby Fischer íslenzkan ríkisborgararétt er að mínu mati algerlega út í hött. Forsendurnar fyrir þeirri ákvörðun eru í raun engar og alls ekki nægar til að stofnað verði til einhverrar sérmeðferðar í þessu tilfelli. Ég hef alltaf haft vægast sagt miklar efasemdir um að réttlætanlegt sé að t.d. ýmsum erlendum íþróttamönnum sé veittur íslenzkur ríkisborgararéttur með það fyrir augum að þeir keppi fyrir Íslands hönd á erlendum vettvangi. Ég tel það afar hæpnar forsendur og að almennt séð eigi eitt einfaldlega að ganga yfir alla í þessum efnum eins og öðrum. Ekki er réttlætanlegt að sumir fái slíka sérmeðferð af hálfu hins opinbera sem öðrum stendur ekki til boða.

Staðreyndin er sú að Bobby Fischer uppfyllir einfaldlega ekki þau almennu skilyrði sem sett eru fyrir veitingu íslenzks ríkisborgararéttar og er raunar langt frá því. Það væri strax annað ef hann ætti íslenzka konu eins og raunin var með Vladimir Azhkenazy, hljómsveitarstjóra, á sínum tíma. Tengsl Fischers við Ísland eru hins vegar í raun sama og engin. Jú, hann á vissulega góðan vin hérna, Sæmund Pálsson, en það sama gildir sjálfsagt um ófáa einstaklinga erlendis og er vart ávísun á veitingu íslenzks ríkisborgararéttar. Og jú, hann háði ennfremur skákeinvígi hér á landi árið 1972 við Boris Spassky sem var óneitanlega mikil auglýsing fyrir Ísland erlendis.

Hins vegar er raunin sú að Fischer vildi ekki há einvígið á Íslandi heldur í Júgóslavíu. Spassky vildi hins vegar að einvígið færi fram hér á landi. Var tvísýnt um hríð hvernig það mál færi og var ekki fyrr en að sigurlaunin voru tvöfölduð sem Fischer lét til leiðast og samþykkti að tefla hér. Það að „einvígi aldarinnar“ skyldi fara fram hér á landi 1972 var því svo langt því frá Fischer að þakka. Við skuldum honum ekki nokkurn skapaðan hlut í þeim efnum. Ef við ættum að þakka einhverjum fyrir það þá er það Spassky.

Ísland sem slíkt skiptir Fischer augljóslega engu máli. Mér skilst að sl. haust, þegar hugmyndin kom upp um það að íslenzk stjórnvöld gætu hugsanlega hlutast til um mál hans með einhverjum hætti, hafi hann hafnað því og sagt að hann vildi ekki koma til Íslands m.a. vegna þess að hér væri alltof kalt. Þá hefur hann hugsanlega verið að vonast til þess að einhver önnur ríki myndu bjóðast til beita sér í máli hans. Ennfremur hefur komið fram að Fischer hafi sagt að hann myndi aldrei koma hingað til lands á meðan hér væri bandarísk herstöð. En það er greinilega komið annað hljóð í strokkinn núna.

Ef Ísland skipti einhverju máli í huga Fischers hefði hann án efa komið oftar til landsins en einu sinni – fyrir rúmum 32 árum síðan. Mikil áherzla hefur verið lögð á viðskap þeirra Sæmundar og Fischers undanfarna mánuði og hefur dramatíkin í kringum það á stundum verið ansi mikil. Furðulegt er í því ljósi að þeir félagar skuli ekki hafa hizt í rúm 32 ár þrátt fyrir að tækifærin hafi klárlega verið til staðar. Allavega hefði Fischer verið í lófa lagið að hitta Sæmund á þeim tuttugu árum sem liðu frá einvíginu 1972, þegar þeir kynntust, og fram til ársins 1992 þegar Fischer braut gegn viðskiptabanni Sameinuðu þjóðanna á Júgóslavíu með þátttöku í öðru skákeinvígi við Spassky.

Sem kunnugt er er þetta mál allt í kringum Fischer tilkomið vegna brots hans gegn viðskiptabanninu á Júgóslavíu sem m.a. náði yfir íþróttaviðburði. Fyrir einvígið var Fischer varaður við því með formlegum hætti af utanríkisráðuneyti Bandaríkjanna að þátttaka í skákmótinu væri brot gegn viðskiptabanninu en hann mun hafa haft það að engu og svarað með því að hrækja á bréfið frá ráðuneytinu á blaðamannafundi. Í framhaldi af því gáfu bandarísk stjórnvöld út ákæru á hendur Fischer. Það er því alveg ljóst að hann vissi vel hvað hann var að gera og hvað hann var að biðja um.

Fólk getur haft sína skoðun á því hvort rétt hafi verið að viðskiptabann Sameinuðu þjóðanna næði yfir íþróttaviðburði eða hvort bannið hafi átt rétt á sér yfir höfuð. En það breytir ekki þeirri staðreynd að Fischer braut klárlega gegn því og hann vissi nákvæmlega hvað hann var að gera. Hann verður því einfaldlega að taka afleiðingum gjörða sinna eins og allir aðrir. Svo einfalt er málið.

Hægt væri að fjalla í mun lengra máli um það hversu fáránleg ákvörðun alsherjarnefndar er og á hversu vægast sagt hæpnum forsendum hún er byggð ef forsendur skyldi kalla. Skoðanir Fischers eru t.d. alveg sérstakur kafli út af fyrir sig. Þegar árásin var gerð á Tvíburaturnana í New York árið 2001 mun hann t.a.m. hafa fagnað og svívirðileg ummæli hans um gyðinga eru fyrir neðan allar hellur svo eitthvað sé nefnt.

En málið er þó ekki búið enn og verður fróðlegt að vita hvert framhald þess verður.

Hjörtur J. Guðmundsson

Þjakaðir, veikir og píndir

Íslendingar eru veikir, þjakaðir og píndir, og ástandið versnar dag frá degi, og er það valdnýðslu og einræðistilburðum núverandi stjórnvalda að kenna, ef marka má bakþanka fréttablaðsins í dag. Súsanna Svavarsdóttir skrifar þar sorgar pistil sem heitir ,,Slímseta guðanna”. Þar heldur hún ýmsu vafasömu fram. Það er eitt atriði sem ég vill sérstaklega taka fyrir. Súsanna kvartar yfir því að ríkisstjórnin hendi yfir okkur nýjum sköttum að geþótta, og nefnir sem dæmi væntanlegan nefskatt sem á okkur verður settur í þágu RÚV.

Nú vill svo til að núverandi ríkisstjórn hefur verið að lækka skatta, en ekki hækkað þá. Einnig er hún að afnema skatta, svo sem eins og eignaskattinn, sem fór hæst í 2,95% í valdatíð skattmannsins. (Einnig þekktur sem Ólafur Ragnar Grímsson, sem einnig átti stóran þátt í að koma á hinum alræmda matarskatti.)
Kemur það sérstaklega öldruðum til góða að eignarskatturinn sé lagður niður, þar sem þeir hafa oft litlar tekjur, en eiga hinsvegar sín eigin hús. Einnig er til dæmis búið að lækka erfðarfjárskatt úr allt að 45% í 5%. Ljóst er að bæði erfðafjárskattur og eignaskattur eru ósanngjarnir skattar, þar sem áður hafa verið borgaðir skattar af því sem látið er í arf, og menn borguðu skatta á þeim tíma sem eignamyndun þeirra átti sér stað. Nefskatturinn sem Súsanna nefnir sérstaklega sem dæmi um skattagleði ríkisstjórnarinnar kemur í staðinn fyrir afnotagjöld RÚV, og eftir því sem ég best veit verður sá skattur ekkert þungbærari en afnotagjöldin sem hann leysir af hólmi. Nú er verið að vinna að því að hækka barnabætur um 2400 milljónir, endurgreiðsluhlutfall námslána frá LÍN hefur verið lækkað, tekjuskattur hefur verið að lækka, og mun halda áfram að lækka. Persónuafslátturinn mun hækka um 8% til árins 2007, og skattleysismörk fara hækkandi, já núverandi ríkisstjórn er að ganga að okkur dauðum!

Eitt skemmtilegt dæmi hér í lokin varðandi skattamál.
Fyrir nokkru átti ég í rökræðum við vinkonu mína sem er vinstri sinnuð. (ein af þessum óháðu vinstrimönnum, og kýs Vinstri-græna eða Samfylkinguna eftir því sem við á hverju sinni.) Ég sýndi henni hvað ríkisstjórnin væri að gera í skattamálunum.
Hún sagði; ,,já já, þetta er voðalega flott, en það er eins gott að þeir standi við þetta. Ég er voða hrædd um að þeir geti breytt þessu með einu penna striki og hætt við þetta allt”.
Það sem er grátbroslegt við þessa yfirlýsinga hennar er að flokkarnir sem hún styður, eru á móti þessum skattalækkunum. Þannig að ef svo illa vill til að ríkisstjórnin skipti um skoðun og hætti við að lækka skatta, þá væri það einmitt vegna þess að ríkisstjórnin hefði tekið undir málstað flokkanna sem vinkona mín styður.

Já, það er stundum auðvelt að tala sig í hring.

Sindri Guðjónsson

Hvers virði er ríkissjóður?

Næstum daglega heyrist krafa einhversstaðar að úr þjóðfélaginu um að ríkið skuli koma að hinum og þessum verkefnum og áhugamálum landsmanna. Það er því ekki úr vegi að velta því fyrir sér hvaða kröfu landsmenn hafa á ,,sjóðinn” og í framhaldi af því hvaða takmörk eigi að setja þeim sem stjórna ,,sjóðinum” í hvert skipti þ.e.a.s ríkisstjórnin og yfirvöld. Hafa skal í huga að þegar er talað hér um ,,sjóðinn” er líka átt við opinbera fjármuni sveitafélaga.

En hvað ber ríkinu skylda til að borga? Hvað er svo áríðandi og nauðsynlegt að það þurfi að taka peninga af fólki til að uppfylla óskir einstakra aðila eða þrýstihópa? Hver getur ákveðið hvað á að borga og hversu mikið?

Mikið hefur verið skrifað um þessi mál síðastliðin ár og erum það við hægri menn sem höfum viljað takmarka útgjöld ríkisins til sérhagsmunahópa og áhugamanna um ýmiss málefni. Oftar en ekki þegar þessi mál eru rædd bregðast vinstri menn hinir verstu við. Þeirra fyrstu vopn eru iðulega að saka hægri menn um að vera anti-menningasinnaðir og nískir. Málefnarökin eru nú oftast ekki sterkari en það.

Það er að sjálfsögðu lýðræðislega kjörnir leiðtogar ríkis og sveitafélaga sem fara með það almannafé sem safnað er saman með ýmiss konar sköttum. En þýðir það að þeir megi fara með það eins og þeim sýnist? Það eru margir sem halda það, bæði þeir sjálfir og almennir borgarar. Mönnum finnst ekkert mál að taka peninga úr almennum sjóðum til að styrkja hitt og þetta.

Áhugamenn um hina og þessa hluti heimta að ríkið fjármagni áhugamál þeirra af því að því beri skylda til þess. Gott dæmi um þetta eru kröfur ýmsa manna um bættari samgöngur. Það er ekki nóg að gerðir hafi verið vegir út um allt land fyrir allar landsbyggðir. Að sjálfsögðu voru vegirnir ekki gerðir sérstaklega fyrir landsbyggðarfólk heldur alla landsmenn sem um þá vilja fara. Gott og vel.
En nú heyrast raddir manna sem vilja fá styttri leiðir sem ,,auðvelda” þeim sjálfum að komast á milli staða. Allt í einu er farið að tala um það sem mannréttindi að ríkið borgi göng og auðveldi samgöngur eftir fremsta magni. Þegar samgönguráðherra ákvað á sínum tíma að fresta því að senda út tilboðsgöng í jarðgöng inn á Siglufjörð varð allt vitlaust. Sveitastjórnarmenn á Siglufirði gerðu sér ferð í bæinn til að hitta þáverandi forsætisráðherra og utanríkisráðherra. Talað var um að nú væri verið að gera tilraun til að ,,eyða” sveitafélaginu og nú væri því öllu lokið. Sem sagt, Siglufjörður sem búinn er að vera sveitafélag langt á annað hundrað ár, leggst af og fer í eyði nema allir landsmenn gefi í púkk og splæsi á þá jarðgöngum og ekki orð um það meir...!

Menningartengd ferðaþjónusta?
Annað dæmi. Í Morgunblaðinu í dag (bls. 6) er mynd af menntamálaráðherra og formanns Sambands sveitafélaga á Austurlandi að undirrita samning sem felur í sér samstarf um menningarmál og menningartengda ferðaþjónustu. Fram kemur í greininni (og Mogginn lýgur auðvitað ekki) að framlög ríkisins á þessu ári verða 36 milljónir, 37 milljónir á næsta ári og 38 milljónir árið 2007. Rétt er að taka fram að Samband sveitafélaga á Austurlandi er samansett úr 13 sveitafélögum. Já, íbúar í Reykjavík, Hvolsvelli, Akureyri, Stykkishólmi, Ísafirði og fleiri stöðum ætla að gefa þrettán sveitafélögum á Austurlandi 111 milljónir næstu þrjú árin til að byggja upp menningu og menningartengda ferðaþjónustu. Það grátbroslega er að þetta er ekki fyrstu samningurinn sem gerður er við sveitafélög á Austurlandi heldur er þetta (skv. Mbl) í annað sinn sem slíkur samningur er gerður.

En þetta er ekki búið. Í Morgunblaðsgreininni kemur fram að með þessu styrk (bæði nú og áður) hafi ný atvinnutækifæri skapast á Austurlandi. T.d. hafi sum sveitafélögin getað ráðið til sín menningarfulltrúa.

En þetta virðist engum finnast athugunarvert. Aftur og aftur tala stjórnmálamenn og fleiri um ójafna tekjuskiptingu ríkis og sveitafélaga. Samband íslenskra sveitafélaga kvartar reglulega undan því hvað reksturinn er nú erfiður og menn eins og Steingrímur J. Sigfússon hefur gert lítið úr þeim hagvexti og kaupmáttaraukningu sem áttu hefur sér stað s.l. áratug, með því að segja að sveitafélögin líði fyrir það.
Já, að virðist vera erfitt að reka sveitafélag.
En bíðum nú aðeins við. Geta 13 sveitafélög ekki hugað að sínum eigin ,,menningarmálum” án ríkisstyrks? Hefði menning og menningartengd ferðaþjónusta lagst af ef ekki hefði til styrksins komið? Hefur austurland eitthvað minna upp á að bjóða en áður? Nei, það er ekki hlutverk ríkissjóðs að styrkja sérhagsmuni ákveðinna sveitafélaga með slíkum styrkjum. Hvernig væri ef sveitafélögin hefðu sleppt því að ráða til sín menningarfulltrúa og sparað þar með bæði launin fyrir þann aðila og þá peninga sem hann væri vís með að eyða. Ef að þrettán sveitafélög vilja bjóða upp á menningartengda ferðaþjónustu verða þau bara að finna leiðir og sameinast um það sjálf hvernig þau vilja haga því. M.ö.o. sníða sér stakk eftir vexti. Það er held ég það erfiðasta sem sveitastjórnarmenn gera í dag. Það er líklega erfiðara en að reka sveitafélag.

Nú eru 111 milljónir svo sem ekkert rosalegur peningur með tilliti til þess að við erum jú rík þjóð. En hversu oft er búið að eyða 111 milljónum hér og 111 milljónir þar í ýmiss verkefni bara af því að einhver hefur verið nógu duglegur að suða. Nú hefði ég ekkert sérstaklega viljað eyða þessum 111 milljónum í eitthvað annað. Best hefði auðvitað verið að eyða þeim ekki. Nema þá til að borga niður skuldir ríkissjóðs.

Já það er nú þannig að margir halda að ríkið eigi endalaust af peningum og ef þeir geta ekki gert hlutina sjálfri þá á ríkið bara að koma þeim til hjálpar. Þetta er vægast sagt undarlegt sjónarmið.

Íþróttir og listir
Forsvarsmenn íþróttahreyfinga hafa talað um að ríkið þurfi að taka sig til og styrkja málstað með fjármagni. Ef að ríkið byggir ekki íþróttaleikvanga, sundlaugar og fleira mun íþróttin hreinlega leggjast útaf.

En þetta eru ekki einu dæmin. Sama gildir um ,,listir” og menningu. Um daginn kom Þorsteinn Guðmundsson grínisti fram í þættinum Ísland í dag ásamt Aðalsteini Á. Sigurðssyni formanni Rithöfundasambandsins.
Tekið var dæmi um rithöfund sem seldi aðeins um 300 bækur en sú nefnd sem sér um að úthluta launum fyrir rithöfunda sá samt ástæðu til að gefa honum ,,rithöfundalaun" í þrjú ár.
Gott og vel. Þegar Aðalsteinn var ynntur eftir því hvort að svona menn ættu að vera að fá rithöfundalaun var svarið, ,,já, er þetta ekki dæmi um höfund sem þarf á stuðningi að halda til þess að geta haldið áfram?” Síðan hélt hann áfram og útskýrði fyrir þeim sem ekki vita að það að vera rithöfundur væri svoldið sérstakt starf, það væri langtímastarf. Í framhaldi af því talaði Aðalsteinn um það að menn þyrftu nú nokkur ár til að verða góðir höfundar og þyrftu því þennan styrk á meðan. Ég held ég leyfi þessum orðum að dæma sig sjálf.

Þegar öllu er á botninn hvolft er nauðsynlegt að þeir sem fara með opinbert fé fari vel með það. Það er ekki þeirra hlutverk að hlaupa undir bagga með þeim sem ekki er að takast ætlunarverk sitt. Það mætti spara mikla peninga ef forsvarsmenn ríkis og sveitafélaga myndu fara betur með það fjármagn sem þeir hafa í höndunum. Það er ekki hlutverk menntamálaráðherra að sjá til þess að sveitafélög á austurlandi geti boðið upp á fyrrnefnda menningartengda ferðaþjónustu. Það er hlutverk þeirra íbúa sem þar búa. Ef þeir sjá sér hag í því að tengja ferðaþjónustu við menningu sína þá hljóta þeir að koma með aðferðir sem eru bæði hagnýtar og viðráðanlegar um að hrinda því í framkvæmd.

Aftur legg ég áherslu á að bæði sveitarstjórnarmenn og ríkisstarfsmenn sem fara með opinbert fé þurfa að sníða sér stakk eftir vexti. Ef það gengur ekki þurfa þeir einfaldlega að snúa sér að öðru.

Gísli Freyr Valdórsson

Mánudagspósturinn 14. mars 2005

Ráðning fréttastjóra Ríkisútvarpsins varð að miklu fjölmiðlamáli í vikunni. Það minnkaði ekki umfjöllun fjölmiðla af málinu að fréttamenn Ríkisútvarpsins voru andsnúnir ráðningunni og misnotuðu aðstöðu sína sem mest þeir máttu til að vekja athygli á eigin skoðunum á málinu. Sögðu þeir ráðninguna pólitíska og mótmæltu því harðlega að meirihluti sjálfstæðismanna og framsóknarmanna í útvarpsráði, sem er jú pólitískt skipað, hefði mælt með einum einum umsækjanda umfram aðra – Auðuni Georgi Ólafssyni. Í sama streng tóku fulltrúar stjórnarandstöðunnar í útvarpsráði.

Fyrir það fyrsta get ég alveg tekið heilshugar undir það sjónarmið að útvarpsráð sé úrelt fyrirkomulag þegar kemur að stjórn Ríkisútvarpsins, enda ljóst að löngu tímabært sé að endurskoða allan rekstur stofnunarinnar. M.a. þarf að skoða alvarlega þann möguleika að hreinlega einkavæða stofunina að hluta eða í heild. Þannig mætti t.d. einkavæða Rás 2 strax, enda engin rök fyrir því að ríkið sé að reka dægurmálaútvarp þegar nóg framboð er af öðrum útvarpsstöðvum á því sviði. Önnur svið mætti síðan skoða í framhaldinu.

En þó útvarpsráð mætti vel leggja niður að mínu mati er ljóst að málflutningur fulltrúa stjórnarandstöðuflokkanna í málinu er eins tvöfaldur og hann getur orðið. Um það var fjallað í góðum pistli á Vefþjóðviljanum á dögunum þar sem nefnt er dæmi fyrir aðeins örfáum árum þegar fulltrúar stjórnarandstöðunnar og Framsóknarflokksins beittu sér fyrir því í útvarpsráði að Helgi H. Jónsson væri ráðinn tímabundið sem fréttastjóri Ríkissjónvarpsins. Og fleiri dæmi um þetta hafa verið nefnd til sögunnar. Þá var ekkert talað um að útvarpsráð ætti ekki að skipta sér af mannaráðningum hjá Ríkisútvarpinu.

En allt í lagi, kannski stjórnarandstaðan hafi bara skipt um skoðun. Ef svo er væri ekki úr vegi að hún viðurkenndi, um leið og hún gagnrýnir afskipti útvarpsráðs af ráðningu í stöðu fréttastjóra útvarps nú, að það að mæla með t.a.m. ráðningu Helga H. Jónssonar hér um árið hafi verið ófagleg og röng af hálfu þeirra sjálfra. Svona ef menn vilja vera sjálfum sér samkvæmir sem stjórnarandstaðan er alltaf, ekki satt?

---

Mikið eru Evrópusambandssinnar í Framsóknarflokknum eitthvað viðkvæmir fyrir því að Davíð Oddsson hafi vogað sér að hafa skoðun á ályktun flokksþings flokksins í Evrópumálunum á dögunum þegar eftir því var leitað af fjölmiðlum. Þessi grein er gott dæmi um þetta. Þessi viðkvæmni sýnir bara enn betur hvað aðdáendur Evrópusambandsins hér á landi eru í miklum sárum eftir niðurstöðu flokksþingsins.

Það mætti hreinlega halda af greininni að höfundur hennar telji enga aðra túlkun á umræddri ályktun eiga rétt á sér nema túlkun Halldórs Ásgrímsson. Höfundur segir hans orð taka af allan vafa um hvernig túlka eigi ályktunina. Ég tel sjálfan mig nú vera ágætlega skynsaman mann en get þó ekki fyrir nokkurn mun séð hvernig Halldóri tekst að túlka ályktunina sem svo að Framsóknarflokkurinn hafi með henni færst nær því að setja aðild að Evrópusambandinu á dagskrá. Ekki sízt í ljósi þess að ályktun er svo að segja samhljóma ályktun flokksþings flokksins árið 2003.

Nei, staðreyndin er sú að það þarf mikið að gerast til að Framsóknarflokkurinn setji aðild að Evrópusambandinu á oddinn. Eitthvað sem ekkert bendir til að sé að fara að gerast í nánustu framtíð. Til þess er andstaða við aðild innan flokksins einfaldlega allt of mikil sem sannaðist á flokksþinginu á dögunum.

---

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sagði við fjölmiðla í vikunni, í tilefni af formlegu framboði hennar til formanns Samfylkingarinnar, að flokkurinn ætti að vera í ríkisstjórn vegna stærðar sinnar og stefnumála. Einhvern veginn held ég nú að það sé kjósenda að segja til um það en ekki hennar.

Hjörtur J. Guðmundsson