Bitlingar fram í dagsljósið

Eins og flestum er kunnugt starfar árlega fjöldi nefnda á vegum ríkis og sveitarfélaga. Margt bendir til að hið opinbera hafi farið offari í því að skipa nefndir til að leysa hvers kyns vandamál. Þá eru margir þeirrar skoðunar að nefndirnar séu kjörinn vettvangur fyrir spillingu þar sem almannafé sé dælt í starfsemi þeirra og ógjarnan er gefið upp hvaða þóknun nefndarmenn hljóta. Svo virðist sem mjög mismunandi sé hvaða árangri starf nefndanna skilar, og hversu mikil þörf sé á að starfrækja þær.


Sumar þessarra nefnda eru vissulega nauðsynlegar en aðrar mætti að mínu áliti að skaðlausu leggja niður.

Nefndirnar hafa ýmis verkefni með höndum. Sumar eru skipaðar tímabundið til að sinna einstökum verkefnum en aðrar starfa ótímabundið svo sem úrskurðarnefndir ýmiss konar, skólanefndir og próf- og nemaleyfisnefndir. Aukinheldur er starfræktur fjöldi ráða og stjórna á vegum ríkisins. Þar má nefna stjórnir ýmissa sjóða, verkefnisstjórnir og starfsgreinaráð á ýmsum sviðum.

Leynd hefur hvílt yfir þeim upphæðum sem einstökum nefndarmönnum eru greiddar fyrir setu í nefndum. Slíkt er að mínu viti ámælisvert þar sem um almannafé er að ræða.
Slík leynd er líka til þess fallin að auka hættu á spillingu þar sem hún dregur úr möguleikum almennings og fjölmiðla á að veita starfsemi nefndanna aðhald.

Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp til breytinga á upplýsingalögum nr. 50/1996. Verði frumvarpið að lögum munu lögin fela í sér skyldu opinberra aðila – þ.e. stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga – til að láta almenningi í té upplýsingar um greiðslur til einstaklinga fyrir setu í nefndum, ráðum og stjórnum á vegum hins opinbera – sé slíkra upplýsinga óskað. Fyrsti flutningsmaður frumvarpsins er Jóhanna Sigurðardóttir þingmaður Samfylkingarinnar, en ásamt henni eru flutningsmenn þau Ögmundur Jónasson, Pétur H. Blöndal, Gunnar Örlygsson, Jónína Bjartmarz og Ágúst Ólafur Ágústsson. Það er ekki oft sem ég sé ástæðu til að hrósa Jóhönnu og félögum í Samfylkingunni fyrir það sem þau hafa fram að færa til þingstarfanna.
Þeim mun meiri ástæða er til að gera því skil þegar svo ber við!

Skýrsla Ríkisendurskoðunar
Árið 2002 gerði Ríkisendurskoðun úttekt á starfsemi nefnda, ráða og stjórna á vegum ríkisins á árinu 2000. Skýrslu hennar má sjá hér.
Í skýrslunni kemur fram að á árinu 2000 voru 910 nefndir, ráð og stjórnir starfandi á vegum ríkisins. Í þeim störfuðu 4456 einstaklingar, en í þeirri tölu eru varamenn ekki meðtaldir. Kostnaður við starfrækslu þessarra nefnda var um 417 milljónir króna. Þess má geta að árið 1985 voru nefndirnar, ráðin og stjórnirnar um 600 talsins að því er fram kemur í skýrslunni og 665 árið 1998 að því er fram kom í svari forsætisráðherra
við fyrirspurn Árna Steinars Jóhannessonar á Alþingi haustið 2000. Ég hef ekki undir höndum upplýsingar um fjölda nefnda sem starfræktar eru í ár en ofangreindar tölur sýna að þeim fór að fjölga verulega eftir 1998.

Í umræddri skýrslu Ríkisendurskoðunar má sjá að fjöldi manna í nefndum, ráðum og stjórnum skiptist þannig eftir ráðuneytum árið 2000:

Menntamálaráðuneyti:                        1135
Heilbrigðis og tryggingaráðuneyti:     519
Félagsmálaráðuneyti:                            429
Landbúnaðarráðuneyti:                         410
Umhverfisráðuneyti:                            400
Iðnaðar og viðskiptaráðuneyti:            337
Fjármálaráðuneyti:                               333
Dóms- og kirkjumálaráðuneyti:          276
Samgönguráðuneyti:                             248
Forsætisráðuneyti:                               150
Sjávarútvegsráðuneyti:                         127
Utanríkisráðuneyti:                                85
Hagstofa Íslands:                                      7

Þess má geta að ítarlega úttekt á starfsemi nefnda ríkisins á árunum 2001-2003 er að finna í svari forsætisráðherra 21. maí síðastliðinn við fyrirspurn Jóhönnu Sigurðardóttur um málið. Þar er meðal annars að finna sundurliðaðan fjölda fastamanna í nefndum einstakra ráðuneyta umrætt tímabil.

Hvernig skyldu laun nefndarmanna nú vera ákveðin?
Jú, viti menn, sérstök nefnd – sem kallast þóknananefnd sér um að ákvarða launin! Raunar er stundum kveðið á um að ráðherra ákveði laun nefndarmanna en almenna reglan er þá sú að hann leiti ráða hjá þóknananefnd varðandi fjárhæðirnar.
Ef nefndarmenn eru hins vegar jafnframt embættismenn ríkisins er það ýmist kjaradómur eða kjaranefnd sem ákvarðar hvort greitt sé sérstaklega fyrir nefndarstörfin, og þá hversu há upphæðin skuli vera.

Á bls. 41 til 75 í skýrslunni má sjá upptalningu á öllum þeim nefndum, ráðum og stjórnum sem störfuðu á árinu 2000. Rétt er að árétta að skýrslan tekur einungis til nefnda, ráða og stjórna á vegum ríkisins en ekki nefnda á vegum sveitarfélaga.

Bruðl?
Fram kemur í skýrslu Ríkisendurskoðunar að 18% nefndanna störfuðu ekkert á árinu 2000 og skiluðu engum árangri! Einnig voru dæmi um að verkefnin væru falin öðrum án þess að búið væri að leggja nefndina niður.
Í skýrslunni lætur Ríkisendurskoðun í ljós efasemdir um nauðsyn þess að starfrækja í öllum tilfellum stjórnir stofnana – oft geti forstöðumenn séð um að stjórna þeim, undir eftirliti ráðherra. Einnig átelur Ríkisendurskoðun í skýrslunni að oft er nefndum ekki markaður ákveðinn tímarammi.

Ég tel ljóst að það er margt sem betur má fara í opinberum rekstri þegar nefndir eru annars vegar. Auka þarf skilvirkni þeirra nefnda sem eru starfandi og leita leiða til að draga úr fjölda þeirra og umfangi. Mikilvægur liður í því er að upplýsingar um greiðslur til nefndarmanna séu aðgengilegar. Það er því von mín að Alþingi beri gæfu til að samþykkja umrætt frumvarp.

Þorsteinn Magnússon