Um frjáls viðskipti

Kanadíski rithöfundurinn John Ralston Saul hélt því fram í ræðu að frjáls viðskipti væru ekki leiðin til aukinnar hagsældar. Hann hélt því fram í sömu ræðu að besta leiðin að hagsæld þjóða væri að setja upp nógu skýr lög um milliríkjaviðskipti og jafnvel viðskiptahindranir sem kæmu í veg fyrir yfirburðastöðu stórfyrirtækja á alheimsmarkaði.

Ralston Saul endurspeglar hér viðhorf margra vinstri manna og þeirra sem almennt eru á móti hnattvæðingunni. Hann heldur því fram að hnattvæðingin sé rekin áfram á græðginni einni saman og í stað þess að stórfyrirtæki hafi ráðandi markaðsafl í sínu eigin landi nái þau ráðandi markaðsafli á alþjóðamörkuðum og minnka þannig frelsi manna til athafna og draga úr möguleikanum á velferðarþjónustu ríkja. Hann bendir á að fyrirtæki sem áður hafi borgað 45% tekjuskatt borgi nú í flestum löndum undir 20% skatt og það sé til komið af því ríkin vilja vera ,,samkeppnishæf á alþjóðamarkaði.” Saul heldur því fram að vegna þessara ,,lágu” skatta sé því minna fjármagn sem ríkin hafa til að sinna velferðarþjónustu og menntamálum.

Allt fjármagnið er að hans mati komið í hendurnar á þeim fáu sem hafa yfirtekið markaðinn. Andstæðingar hnattvæðingar telja að auður þjóðanna safnist á fáar hendur eftir því sem hnattvæðingin sé meiri. Með hugmyndina að ,,jafna” auð manna og þjóða að leiðarsljósi hafa þeir beitt sér gegn frjálsum viðskiptum og afnámi viðskiptahindranna.

Saul heldur því einnig fram, sem er mjög athyglisvert og vel þess virði að skoða, að stjórnmálamenn séu að afhenda alþjóðafyrirtækjum völd sín með því að opna fyrir frjáls viðskipti sem ýta undir frekari hnattvæðingu. Hann spyr hvernig fyrirtæki ætli sér að reka velferðarkerfi? Stjórnmálamenn og leiðtogar þjóðanna vita að hans mati hvað þjóðinni er fyrir bestu og hvernig kerfi þarf að reka í sínu eigin heimalandi. Hann telur að fyrirtæki eða ,,markaðurinn” sé ekki hæfur til að taka ákvarðanir um slíkt. Fyrirtæki sjái ekki um að reka velferðarkerfi einstakra þjóða eða sjá þeim fyrir menntun.

Af hverju hnattvæðing
Miðstýringu stjórnmálamanna af daglegu lífi borgarans hefur verið aflétt að miklum hluta. Mörg stór ríkisfyrirtæki hafa verið seld, má þar helst nefna ríkisbankana tvo og nú nýlega Landssímann. Svipuð þróun hefur átt sér stað erlendis. Þegar einkaaðilar eignast fyrirtækin (eða stofna sín eigin) þá hafa þeir fullkomið frelsi til að hefja útrás og athafna sig á alþjóðavísu. Íslensku bankarnir, Baugur, Össur, Marel og fleiri fyrirtæki hafa frelsi til að athafna sig erlendis.

Ástæðan fyrir hnattvæðingunni er eins og áður hefur komið fram að ríkin sjá sér hag í því að stunduð séu frjáls alþjóðaviðskipti. Jafnvel þó að einstaka ríki neiti af pólitískum ástæðum að gefa eftir höft sín á ákveðnar vörur (til dæmis Íslendingar með sjávarútveg og Frakkar með landbúnað) þá er í heildina litið viðurkennt að frjáls viðskipti efla hag þjóðanna. Það eru ekki ríkin sjálf sem standa í alþjóðviðskiptunum heldur leyfa þau fyrirtækjunum að sjá um slíkt.

En af hverju? Nálgumst við viðskipti við þriðja heiminn af kærleikanum einum saman? Líklega ekki. Við leitumst ekki því að skipta við ríki af því að okkur þyki svo vænt um fólkið þar. Hér skal nú ekki gert lítið úr bróðurkærleikanum en hafa ber í huga að manninum er einungis hæft að þykja vænt um sína nánustu, maka, börn, ættingja og svo framvegis, jafnvel þjóð ef þjóðin er lítil eins og Ísland. Nei, þjóðirnar sjá sér það í hag að stunda viðskipti sín á milli. Jafnvel þó að hlýtt sé hugsað til fátæku landanna í suðri og austri, er ljóst að það er beggja hagur að viðskipti eigi sér stað milli þeirra og ,,okkar.”

Það mál vel vera að vinstri menn hafi eitthvað til síns máls þegar þeir segja að einstaka fyrirtæki hafi ráðandi markaðsstöðu á alheimsmarkaði vegna hnattvæðingarinnar. Þá skal hins vegar minnast á að markaðurinn er opinn og í raun og veru endalaus. Það er alltaf hægt að stofna ný fyrirtæki og hefja rekstur. Það gildir sama lögmála í alþjóðaviðskiptum um samkeppni eins og annars staðar. Það er alveg rétt hjá John Ralston Saul að fyrirtæki sjá ekki um að reka velferðar- og menntakerfið. En hann gleymir því að frjáls milliríkjaviðskipti auka hagsæld þeirra þjóða sem taka þátt í þeim og skila fjármagni í ríkiskassann þó svo að það fjármagn sé ekki innheimt með beinni skattheimtu. Það er ljóst að sósíalisminn hefur blindað Saul að öllu leyti. Hagsæld milliríkjaviðskipta hefur ekkert með hægri-vinstri stjórnmál að gera. Hagsæld af milliríkjaviðskiptum er staðreynd.

Og þá er það stóra spurningin, stafar lýðræðinu ógn sökum hnattvæðingar? Svar mitt er að svo sé ekki. Eins og áður sagði hafa stjórnmálamenn minnkað ítök sín og þá sérstaklega í viðskiptum. Stjórnmálamenn geta í einhverjum tilvikum leyst ágreining um viðskiptasamninga milli ríkja og mótað stefnu alþjóðaviðskipta. Það eru hins vegar þeir einkaaðilar sem viðskiptin stunda sem sjá um restina.

Lýðræðinu stafar frekar ógn af alþjóðastofnunum eða fyrirbærum eins og Evrópusambandinu. Þegar lítill hópur manna tekur afdrífaríkar ákvarðanir fyrir fjöldann án þess að vera kosinn (líkt og framkvæmdarráð ESB gerir) er alltaf hætta á að lýðræðið sé á undanhaldi. Hér skal ekki fullyrt að slíkt eigi sér stað hvorki hjá Sameinuðu þjóðunum eða Evrópusambandinu en hættar er vissulega fyrir hendi. En eins og komið var að hér áður er alþjóðakerfið að mestu stjórnleysa og því lítil hætta á að lýðræðinu sé ógnað.

Gísli Freyr Valdórsson
gislifreyr(a)simnet.is